Куточак роднай мовы

 Размаўляць па-беларуску…

Пытанне - Адказ
Якія віды народных рамёстваў Беларусі вы ведаеце?- вышыўка, ткацтва, пляценне, ганчарства, разьба па дрэве
Якія сімвалы Беларусі вы ведаеце? - валошка, бусел, колас
Якія дзяржаўныя сімвалы нашай краіны вы ведаеце? - сцяг, герб, гімн
Якія беларускія народныя казкі вы ведаеце? - “Пра быка і яго сяброў”, “Жаронцы”, “Лёгкі хлеб”, “Не сілай а разумам”, “Лісіца – хітрыца”, “Як кот звыроў напалохаў”, “Селянін, мядзведзь і лісіца”, “Верабей і мыш”, “Кот Максім”.
Якія беларускія народныя святы вы ведаеце? - “Каляды”, “Гуканне вясны”, “Дажынкі”,“Багач”, “Сёмуха”, “Вадахрышча”, “Масляніца”, “Саракі”,“Спас”, “Валачобніцтва”, “Вялікдзень”, “Дзяды”, “Купалле“, “Пакровы”,
Якія рэкі і азёры ёсць у Беларусі? - Неман, Днепр, Березина, Сож, Припять. Озера: Нароч, Свитязь, Кромань
Любишь кататься – люби и саночки возить.- Любіш паганяць – любі і каня гадаваць.
У семи нянек дитя без глаза. - Дзе кухарак шэсць, там няма чаго есць.
Не имей сто рублей, а имей сто друзей. - Чалавек без сяброў, што печ без дроў.
Труд человека кормит, а лень портит. - Праца гадуе, а лянота марнуе.
Под лежачий камень вода не течет. -  Лежачы і грошы старэюць.

Беларускія прымаўкі і пагаворкі, якія ведаеце.

Хлеб у доме – гаспадар, на працы – друг, у дарозе – таварыш.

Вялікі кусок дзярэ раток.

Госць, не дзьміся – еш, што ў місе.

Чалавек галодны ні на што не годны. Адзін з’еш хоць вала – адна хвала, а як станеш з людзьмі есць – будзеш мець чэсць.

На смачны кусочак знойдзецца раточак.

Калі на стале гусь і парася, то работа хараша.

раскрыть » / « свернуть

ФОРМЫ ОРГАНИЗАЦИИ РАБОТЫ И УСЛОВИЯ ПО ПОПУЛЯРИЗАЦИИ

БЕЛОРУССКОГО ЯЗЫКА

Обучение и воспитание детей дошкольного возраста организуется в условиях близкородственного (белорусско-русского) билингвизма и направлено, в том числе, и на усвоение ими двух государственных языков. Согласно статье 21 Закона Республики Беларусь «О языках в Республике Беларусь» руководители и педагогические работники системы образования должны владеть белорусским и русским языками.

Реализация содержания образовательной области “Развіцце маўлення і культура маўленчых зносін” в учреждениях образования с русским языком обучения и воспитания в группе второго раннего возраста (от 1 года до 2 лет), первой младшей (от 2 до 3 лет), в первом полугодии во второй младшей группе (от 3 до 4 лет) в нерегламентированной деятельности; со второго полугодия во второй младшей группе (от 3 до 4 лет) реализация содержания указанной образовательной области осуществляется в специально организованной деятельности.

Реализация содержания образовательной области “Художественная литература” в специально организованной деятельности в группе второго раннего возраста (от 1 года до 2 лет), первой младшей (от 2 до 3 лет), второй младшей группе (от 3 до 4 лет) в учреждениях образования с русским языком обучения и воспитания используются произведения художественной литературы и фольклора на белорусском языке.

В соответствии со статьей 90 Кодекса язык обучения и воспитания в учреждении образования определяет его учредитель, а право граждан на выбор языка обучения и воспитания на одном из государственных языков Республики Беларусь обеспечивается развитием сети учреждений образования с белорусским и русским языками обучения и воспитания. На основании этого могут организовываться группы с белорусским языком обучения.

Создание коммуникативного окружения, обеспечивающее включение двух языков в разнообразные виды детской деятельности.

Создание соответствующей развивающей предметно-пространственной среды.

Повышение профессионального уровня педагогических работников в вопросах лингвистического и речевого развития воспитанников в условиях близкородственного двуязычия.

Созданное научно-методического обеспечения образовательного процесса на белорусском языке.

Размещение информации на стендах учреждений в том числе и на белорусском языке.

Организация работы с законными представителями воспитанников на белорусском языке по приобщению их к белорусской культуре.

Ведение и обеспечение функционирования некоторых разделов сайта учреждения дошкольного образования на белорусском языке.

раскрыть » / « свернуть

Приобщение воспитанников к белорусскому языку

Будущее родной Беларуси зависит от подрастающего поколения: его ценностных ориентиров, мышления и поведения. Особое значение в воспитании детей придается воспитанию чувства патриотизма, личности с активной жизненной позицией, в центре которой будет чувство личной ответственности за судьбу Родины. Любовь к ней формируется постепенно в процессе накапливания знаний об общественной жизни, труде людей во благо государства, природе, народных традициях. Чтобы понять душу белорусов, через историю, культуру своих земляков приобщить детей к общечеловеческим ценностям, необходимо знать свои корни, свое прошлое и настоящее.

Важно приобщать ребёнка к культуре своего народа, поскольку обращение к отеческому наследию воспитывает уважение, гордость за землю, на которой живёшь. Детям необходимо знать и изучать культуру своих предков. Именно акцент на знание истории народа, его культуры поможет в дальнейшем с уважением и интересом относиться к культурным традициям других народов. Устное народное творчество - загадки, пословицы, поговорки, песни, сказки — воспитывают в человеке высокое чувство любви к родной земле, понимание труда как основы жизни, они судят об исторических событиях, о социальных отношениях в обществе, о защите Отечества, о культуре.

Устное народное творчество как ценнейший языковой материал широко используется в обучении и воспитании детей. Оно как игра, развлечение, но в то же время через него по-другому видят окружающий мир. Для детей 3-4 лет доступными и интересными являются такие жанры народного творчества, как песенки и потешки: «Iграў я на дудцы», «Ой бычок, мой бысенька», «Ку-ка-рэ-ку, певунок», «Вожык», «Кую, кую ножку». И, конечно же, белорусские народные сказки: «Курачка – раба», «Былiнка i варабей» «Зайкава хата», «Каза – манюка», «Пчала i муха», «Муха – пяюха», «Коцiк, пеўнiк i лiсiца».

Таким образом, произведения устного народного творчества не только формируют любовь к традициям своего народа, но и способствуют развитию личности в духе патриотизма. С любви к родному дому, к песни матери, с изучения истории народа, с постижения его традиций начинается любовь к родному краю, к Родине, ко всей Земле.

С детства прививается патриотизм человеку, а прежде всего в семье и в дошкольном учреждении, потому что там начинается формироваться мировоззрение гражданина. Без знания родного языка, истории, культуры, традиций нет и патриота своей Родины. «Кто я? Откуда?» - рано или поздно дети задают эти вопросы, и на них нужно отвечать. Но так получается, что мы сами, взрослые, мало можем вспомнить о своих бабушках и дедушках, не говоря уже о более далеких родственниках. А много ли мы знаем народных песен, сказок, танцев, пословиц, поговорок, загадок, игр? Что мы можем передать в духовное наследие детям? Как будут сохраняться лучшие традиции и обряды? Чем будут дети гордиться и с кого брать пример? Как воспитать сыновей и дочерей трудолюбивыми, добрыми, патриотами своей родины? Эти вопросы задают и ищут на них ответы и родители, и педагоги.

Сегодня многие ученые, практики единодушны в том, что необходимо возвращаться к народной педагогике, к национальным традициям в присоединении к национальной и общечеловеческой культуре. Не случайно К.Д. Ушинский подчеркивал, что “…воспитание, если оно не хочет быть бессильным, должно быть народным”. Он ввёл в русскую педагогическую литературу термин “народная педагогика”, видя в фольклорных произведениях национальную самобытность народа, богатый материал для воспитания любви к Родине.

Важно, чтобы родители знали народные праздники, обряды, традиции, игры; владели родным языком и использовали в воспитание детей разнообразный белорусский фольклор.

раскрыть » / « свернуть

"Родная мова – гэта першая крыніца"
Родная мова – гэта першая крыніца,
праз якую мы пазнаем жыцце
і акаляючы нас свет.
Я.Колас

Родная мова з’яўляецца значным сродкам засваення дзецьмі культуры свайго народа, фарміравання пачуцця нацыянальнай годнасці.
Н.С. Старжынская адзначае, што “навучанне роднай мове ў Беларусі ажыццяўляецца ў спецыфічнай сацыялінгвістычнай сітуацыі, якую можна характаразаваць, як руска – беларускае роднаснае двухмоўе”, дзе беларуская мова толькі пачынае займаць месца, якое ей належыць па праву.
На занятках па развіцці маўлення вырашаюцца наступныя задачы:
- выхаванне гукавой культуры маўлення
- узбагачэнне, удакладненне і актывізацыя слоўніка
- фарміраванне граматычнага ладу маўлення
- развіцце звязнага маўлення.

Работа над выхаваннем гукавой культуры маўлення мае некалькі напрамкаў:развіцце артыкуляцыйнага апарату, фарміраванне правільнага вымаўлення слоў у адпаведнасці з моўнымі нормамі, развіцце моўнага выдыху, адпрацоўка інтанацыйнай выразнасці маўлення, развіцце слыхавой увагі, фарміраванне фанематычнага і моўнага слыху. Выхаванцаў другой малодшай групы неабходна вучыць правільна вымаўляць усе галосныя гукі і большасць зычных. Адпрацоўка вымаўлення больш простых гукаў рыхтуе моўны апарат да авалодвання больш складанымі па артыкуляцыі гукамі. У дзяцей фарміруецца ўменне чуць асобныя гукі ў словах. Шмат увагі ўдзяляецца на развіцце моўнага дыхання, уменне рэгуляваць гучнасць вымаўлення.
У сярэдняй групе дзеці авалодваюць правільным вымаўленнем шыпячых, свісцячых, санорных гукаў, а таксама гукаў дж, ф. у старэйшай групе замацоўваюцца папярэдне набытыя навыкі правільнага вымаўлення ўсіх гукаў, працягваецца работа па развіццю моўнага дыхання, інтанацыйнай выразнасці маўлення, уменне рэгуляваць сілу голасу, хуткасць мовы. Адначасова ў старэйшай групе развіваецца фанематычны слых дзяцей.
Фарміраванне гукавымаўлення дашкольнікаў уключае тры этапы: падрыхтоўка артыкуляцыйнага апарату, удакладненне вымаўлення гука, замацаванне вымаўлення гука ў словах і фразах.

Слоўнік дашкольнікаў фарміруецца ў цеснай сувязі з работай па ўзбагачэнню іх ведаў і ўяўленняў аб прадметах і з’явах рэчаіснасці. Своечасова засвоены слоўнік, які абапіраецца на канкрэтныя ўяўленні, значна павышае ўзровень моўнага развіцця дзіцяці, удасканальвае культуру зносін.
Слоўнікавая работа накіроўваецца на пашырэнне актыўнага слоўніка дзяцей і дасягнення правільнага разумення слоў на аснове паглыблення ведаў і ўяўленняў аб навакольным свеце. Звяртаецца вялікая ўвага на вылучэнне істотных якасцей і ўласцівасцей прадметаў і з’яў, правільнае абазначэнне іх адпаведнымі словамі. Праводзіцца работа па фарміраванню абагульняючых паняццяў, іх удакладненню.
Узбагачэнню і ўдакладненню слоўніка дашкольнікаў спрыяюць розныя прыемы: паказ прадмета і ягоназванне, выкарыстанне выхавальнікам новага слова ў спалучэнні са знаемымі словамі, актыўныя дзеянні выхаванцаў па абследаванню прадметаў (успрыманне на слых, смак, навобмацак) і называнне іх якасцей і ўласцівасцей; параўнанне падобных прадметаў (кубак і шклянка, шуба і паліто); даручэнні (пакажы, прынясі, знайдзі), якія патрабуюць у адказ дзеянняў дзіцяці і інш. Прыемы. Актывізацыі слоўніка садзейнічаюць пытанні выхавальніка аб прадметах і з’явах, іх якасцях, дзеяннях; дагаворванне слоў пры слуханні знаемых вершаў, казак; даручэнні, якія патрабуюць ад дзяцяці славеснага адказу, дыдактычныя практыкаванні і інш.
З мэтай фарміравання ўмення карыстацца абагульняючымі словамі ў гульнявых сітуацыях, у штодзенным жыцці дзецям прапануюцца заданні на падбор прадметаў адной радавой катэгорыі, называнне іх.
Пры азнаямленні з антонімамі дзяцей вучаць параўноўваць прадметы, іх прыметы, якасці. Уменнем падбіраць сінонімы дашкольнікі авалодваюць у ходзе практыкаванняў, якія патрабуюць змяніць слова ў словазлучэннях або сказах, падбіраючы найбольш дакладнае, прыгожае. Асаблівая каштоўнасць актыўнага выкарыстання сінонімаў і антонімаў крыецца ў тым, што ў мове дзяцей адбываецца актывізацыя прыметнікаў і дзеясловаў.

Фарміраванне граматычных навыкаў дашкольнікаў накіравана на засваенне правілаў ужывання граматычных катэгорый. Выхавальнік практыкуе дзяцей у правільным дапасаванні слоў у родзе, ліку, склоне, разуменні і ўжыванні прыназоўнікаў у, над, на, пад, за, да, ад, з. Ужыванне прыназоўнікаў з’яўляецца паказчыкам засваення прасторавых адносін. Дашкольнікаў вучаць ужываць назвы знаемых прадметаў у правільнай форме: множным ліку, давальным склоне, месным склоне і інш. Ставіцца задача – навучыць дзяцей утвараць і актыўна выкарыстоўваць прыналежныя і параўнальныя прыметнікі, звяртаць увагу на правільнае ўжыванне форм загаднага ладу дзеясловаў, розных форм дзеясловаў есці, даць, хацець.
У сярэдняй групе нямала месца займае работа па ўтварэнню назваў дзіцянят жывел, назваў прадметаў посуду, парадкавых лічэбнікаў. Звяртаецца ўвага на розныя спосабы ўтварэння некаторых груп слоў.
У старэйшай групе працягваецца работа па навучанню дашкольнікаў словазмяненню і словаўтварэнню. Дзеці вучацца выкарыстоўваць розныя суфіксы для ўтварэння назваў жывел, прафесій, ужываць формы слоў са значэннем адзінкавасці (бульбіна, цыбуліна), складаць словы на падставе двух простых (доўгія вушы – даўгавухі).
Найбольш эфектыўным метадам фарміравання граматычных уменняў з’яўляюцца дыдактычная гульня з цацкамі, малюнкамі, прадметамі. Гэта гульні на ўжыванне назоўнікаў у родным склоне (Чаго не стала?, Чаго больш?), назоўнікаў з прыназоўнікамі (Дзе Каця?), на ўжыванне дзеясловаў у прошлым і будучым часе (Учора і заўтра), на ўжванне прыналежных прыметнікаў (Чыя рэч?)
У дзяцей узбагачаецца і ўдакладняецца сінтаксічны бок маўлення. Асновай паўнацэннага развіцця сінтаксісу маўлення з’яўляецца ўменне назіраць, вылучаць у прадметах і з’явах галоўнае, істотнае, выяўляць разнастайныя адносіны паміж імі – прычынна – следчыя, часавыя.
Карысным з’яўляецца прыем дагаворвання дзецьмі сказаў са знаемых казак, вершаў

Методыка навучання звязнаму маўленню павінна асноўвацца на прынцыпе маўленчага дзеяння. Трэба памятаць, што не ўсякае вымаўленне гукаў, слоў, сказаў, нават цэлых тэкстаў або разыгрыванне гатовых дыялогаў з’яўляецца маўленнем. Фразы, якія вымаўляе дзіця на беларускай мове, будуць вынікам маўленчага дзеяння толькі пры наступных умовах: належнасці ўнутранага матыву дзейнасці (чаму яму трэба гэта сказаць), мэты (дзеля чаго трэба гэта сказаць, што атрымаецца ў выніку), думкі (які змест трэба перадаць словамі). Дзіця павінна самастойна адабраць словы, якія найбольш дакладна перадаюць яго думку, змяніць іх у адпаведнасці з правіламі беларускай граматыкі, пабудаваць сказ. Такім чынам, навучальны працэс трэба будаваць так, каб дзеянні дзяцей у кожны момант навучання былі сапраўды маўленчымі.
У сістэме працы па развіццю мовы дзяцей важную ролю іграе нагляднсць. Серыя карцін дае магчымасць у нагляднай форме прадэманстраваць агульную структуру, пабудову апавядання, сфарміраваць элементарныя веды, уяўленні аб сюжэце, яго развіцці, аб кампазіцыі апавядання. Серыя карцін выступае ў якасці своеасаблівай схемы, мадэлі структуры апавядальнага тэксту, што спрыяе развіццю ў дзяцей большай усвядомленнасці пры пабудове свайго расказу.
Сутнасць асноўнага прыему, які спрыяе правільнай пабудове апавядання, у наступным: кожнае дзіця раскладвае набор карцін, расказвае, дае загаловак тэксту. Гэта дапамагае дзецям адчуваць логіку расказу, разумець структуру звязнай мовы, развівае ўяўленне і творчую дзейнасць.
У сярэдняй групе ідзе работа над развіццем дыялагічнай мовы, дзеці вучацца расказваць пра цацку (прадмет), пераказваюць кароткія літаратурныя творы.
У старэйшай групе вучаць дзяцей складаць апавяданні з асабістага вопыту, прыдумваць апавяданне або казку па ўзору, які дае выхавальнік, практыкуецца складанне апавяданняў па набору казак. Пры разгляданні малюнка дзеці расказваюць не толькі пра тое, што бачаць, але і прыдумваюць падзеі, якія папярэднічаюць адлюстраваным або адбыліся пасля іх.
Фарміраванне навыкаў апавядальнага маўлення адбываецца ў гульнях тыпу “Хто ведае, хай далей працягвае”. У іх выхавальнік прапануе дзецям логіка- сінтаксічныя схемы апавяданняў у выглядзе пачатку сказаў. Дзеці даюць розныя варыянты працягу кожнага з іх. З мэтай развіцця маналагічнага маўлення шырока выкарыстоўваюцца дыдактычныя гульні з прадметамі “Магазін”, “Апішы прадмет”, з малюнкамі “Пошта”, “Апішы малюнак”, слоўныя дыдактычныя гульні “Поры года”, “Дзе мы былі” і інш.

Нельга вывучыць родную мову пад прымусам, яна павінна ўвайсці ў сэрца і думкі дзяцей непрыкметна, легка. А для гэтага выхавальніку неабходна спалучаць разнастайныя формы работы, якія б не прымушалі дзіця завучваць, а падштурхнулі да свядомага жадання запомніць новае слова, яскравы паэтычны радок, падзяліцца радасцю свайго адкрыцця з сябрамі, бацькамі.

раскрыть » / « свернуть

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ ГУЛЬНІ.

Гульня-спаборніцтва «ЧЫЙ КРУГ, КАЛЯ СНАПА ХУТЧЭЙ ЗБЯРЭЦЦА».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: развіваць уменні бегу ў розных напрамках, хуткасць рэакцыі, спрыт; выхоўваць пачуццё калектывізму.
Абсталяванне: 3—4 снапы.
Апісанне гульні.
Па зале ставяцца некалькі снапоў, вакол іх становяцца дзеці, узяўшыся за рукі. Пад беларускую народную мелодыю ўсе разбягаюцца па зале і выконваюць розныя танцавальныя рухі. Па заканнэнні мелодыі трэба хуценька сабрацца ля свайго снапа. Пераможцам з'яўляецца тая каманда, якая выканае задание першай.

Гульня «ЛЯНОК».

Узрост: старэйшы.
Задачы: практыкаваць ваўменні ўзгадняць рухі са словамі песні; выхоўваць пачуццё калектывізму.
Абсталяванне: хустка для бабулі.
Апісанне гульні.
3 ліку ўдзельнікаў гульні выбіраецца бабуля. Астатнія становяцца ў круг і пытаюцца:
— Што ты, бабуля, нам прасці дасі?
Бабуля выходзіць у цэнтр круга і адказвае:
— Старым бабулькам — воўны пасмачку,
А прыгожым маладзічкам — белы лянок!
Пасля гэтага дзеці разам з бабуляй пачынаюць спяваць, паказваючы рухамі дзеянні, пра якія гаворыцца ў песні:
А мы сеялі, сеялі лянок,
Белы, слаўны кужалёк!
Урадзіся, наш лянок!
Урадзіся, кужалёк!
Мы лянок ірвалі, выбіралі,
У снапочкі збіралі,
Малацілі, абівалі,
У полі слалі,
Урадзіўся лянок,
Белы, слаўны кужалёк!
Правілы гульні: дзеці павінны дакладна выконваць дзеянні, якія паказвае бабуля.

Гульня «КОШКА I МЫШКА».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: развіваць хуткасць рэакцыі; выхоўваць пачуццё калектывізму.
Матэрыял: маскі кошкі і мышкі
Апісанне гульні.
Па лічылцы дзеці выбіраюць кошку і мышку. Усе астатнія, узяўшыся за рукі, становяцца ў круг. Круг размыкаюць у двух месцах, утвараючы вароты. Мышка знаходзіцца ў крузе, а кошка — па-за кругам. Па сігнале кошка імкнецца злавіць мышку. Кошка можа трапіць у круг толькі праз вароты. Мышка бегае, дзе хоча, пралазіць пад рукамі дзяцей. Калі кошка зловіць мышку, яны мяняюцца ролямі.
Правілы гульні: кошка і мышка павінны часта мяняцца ролямі.

Гульня «АГАРОДНІК».

Узрост: сярэднi,старэйшы.
Задачы: удасканальваць навыкі хадзьбы па крузе, бегу са зменай тэмпу і напрамку; развіваць увагу.
Абсталяванне: не патрабуецца.
Апісанне гульні.
Кожны з дзяцей называе сябе якой-небудзь агароднінай (рэпай, рэдзькай, цыбуляй, морквай, радыскай і г.д.) і становіцца ў круг. Адзін з дзяцей выбіраецца агароднікам. Ён выходзіць на сярэдзіну круга і стукае палкай аб зямлю. У яго пытаюцца:
—Хто там?
—Агароднік!
—Чаго прыйшоў?
—Рэпу ўзяць!
Пасля такога адказу ўсе вядуць карагод і спяваюць:
Зверху рэпа зялёная,
У сярэдзіне тоўстая,
К канцу вострая.
Хавае хвост пад сябе.
Хто да яе не падыдзе,
Усялякі за віхор возьме.
Агароднік павінен адгадаць, хто з дзяцей назваў сябе рэпай. Калі ён адгадае, рэпа ўцякае, інакш агароднік зловіць яе і павядзе ў свой агарод.
Правілы гульні: агароднік не павінен ведаць, хто назваўся рэпай; адгадваць ён можа тры разы, калі не адгадае, яго мяняюць.

Гульня “ЛАВІЦЬ КУРЫ”.

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй і ўхіленнем; развіваць спрыт, вынослівасць, настойлівасць.
Матэрыял: хусцінка або ручнік.
Апісанне гульні.
Дзеці выбіраюць пеўня, усе астатнія — куры.
Певень расстаўляе рукі і гоніць курэй пад печ:
—Кыш пад пен, кыш пад печ...
Потым певень пытае:
—А колькі вас ёсць?
—Колькі ў лесе дроў!
Куры разбягаюцца, а певень ловіць іх. Пасля ўсе садзяцца на лаву, певень скручвае пытку з хусткі або ручніка. 3 кожнай курыцай у яго адбываецца размова:
—На чым сядзіш?
—На ганачку.
—За што трымаешся?
—За клямачку.
—А што гэта збоку?
—Бочка.
—А што ў бочцы?
—Мёд.
—А каму есці?
—Мне, а пеўню нос у смале.
Тады певень б'е пыткай курыцу, тая ўцякае і хаваецца. Калі ж курыца на пытанне «Каму есці?» адказвае: «Певень, для цябе мядок», — ён яе не чапае, а пераходзіць да наступнай.
Правілы гульні: певень павінен лавіць курэй на абмежаванай плошчы.

Гульня «КАЛЯДА».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: развіваць фізічныя здольнасці, кемлівасць, знаходлівасць, уменне пераўвасабляцца; выхоўваць пачуццё павагі да традыцыйных беларускіх святаў, пачуццё калектывізму.
Абсталяванне: розны фізкультурны інвентар.
Апісанне гульні.
3 ліку ўдзельнікаў гульні выбіраецца Каляда і старэйшы. Дзеці ўтвараюць паўмесячык, кожны трымае ў руках падарунак (цацкі, малюнкі...) Калядзе.
Старэйшы прамаўляе:
Ехала Каляда з Полацка
У маляваным вазочку,
На вароненькім канёчку,
Заехала Каляда...
Старэйшы называе імя ўдзельніка гульні. Каляда пытаецца ў яго, напрыклад: «Васіль, Васіль, чым даруеш Каляду?» Хлопчык называе свой падарунак і аддае яго Калядзе. Каляда гаворыць: «Дзякуй табе за твой добры падарунак». (Можна прапанаваць дарыць Калядзе “фізкультурныя” падарункі» — розныя практыкаванні.) Гэтак называецца імя кожнага дзельніка гульні. Напрыканцы Каляда прамаўляе: «А зараз я зраблю вам такі падарунак, які ні за золата, ні за грошы не купіш. Адгадайце, што гэта?» Дзеці пачынаюць адгадваць. А Каляда гаворыць: "Давайце праспяваем калядную песню. Яе за грошы не купіш!" Дзеці спяваюць калядную песню, Каляда скача, падбіраючы пад мелодыю розныя рухі.

Гульня «КАЗЁЛ».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: садзейнічаць стварэнню добрага настрою, развіваць дыялагічнае маўленне дзяцей; выхоўваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі.
Абсталяванне: маска казла.
Апісанне гульні:
3 ліку ўдзельнікаў гульні выбіраюцца казёл і дзед. Казёл не павінен ведаць, хто з удзельнікаў гульні абраны на ролю дзеда. Дзеці утвараюць паўмесячык, у сярэдзіне якога стаіць казёл, і вядуць дыялог.
Дзеці. Дзе ты хадзіў, казёл? Дзе бадзяўся, казёл?
Казёл. Хадзіў я па лясах, па палях.
Дзеці. Чаму цябе там ваўкі не елі?
Казёл. Не баюся я ні ў лесе ваўкоў,
Hi ў полі стральцоў.
Толькі баюся старога дзеда.
Пасля гэтых слоў дзеці моцна рамаўляюць: «Дзед, лаві казла!» Дзед пачынае лавіць казла, які імкнецца дабегчы да вызначанай мяжы. Калі дзед зловіць яго, то будзе выконваць ролю казла, калі не — выбіраецца новы дзед. Перад гульнёй пазначаецца мяжа, за якой казёл будзе ў небяспецы.

Гульня «МЯДЗВЕДЗЬ».

Узрост: старэйшы.
Задачы: развіваць фізічныя здольнасці, кемлівасць, знаходлівасць; выхоўваць пачуццё калектывізму;
Абсталяванне: шапка і вяроўка для мядзведзя, шапка важака, бубен.
Апісанне гульні.
Выбіраецца мядзведзь (мішка), важак, музыка. Узяўшыся за рукі, дзеці ўтвараюць паўмесячык. Важак прыводзіць мядзведзя ў памяшканне і вядзе яго да дзяцей. Побач стаіць музыка з бубнам. Важак прамаўляе:
— Мішка, павесялі народ! Пака жы нам, як жанчыны хлеб месяць.
Мішка паказвае. Дзеці паўтараюць усе яго рухі.
— Пакажы, як яны ідуць на поле працаваць?
Мішка ледзь ідзе, спыняецца, слухае, углядаецца ў неба, нюхае (дзеці робяць тое самае).
— Ну-ка, мішка, пакажы, як яны ідуць з поля дадому.
Мішка ідзе хутка, нават подбегам.
— Пакажы, як мужык дровы коле. Як касу нясе. Як косіць і г.д.
Важак прамаўляе:
—Дзякуй, мішка, павесяліў народ. Пайшлі.
Хоча вывесці мядзведзя, але той не ідзе, упіраецца.
—Дзеці, мішка вельмі любіць вясёлыя народныя гульні.
Мядзведзь і важак становяцца ў круг, вызначыўшы новага важака і мядзведзя. Кожны важак і мядзведзь уносяць новыя элементы ў гульню. Для таго каб дзеці развівалі творчую фантазію, можна прапанаваць ім загадзя размер- кавацца па парах і падрыхтаваць новыя дзеянні.

Гульня «ЖУРАВЕЛЬ».

Узрост: старэйшы.
Задачы: практыкаваць ва ўменні трымаць раўнавагу; развіваць спрыт, увагу; выхоўваць хуткасць рэакцыі.
Абсталяванне: «масток» (даўжыня 2—3 м), шапка жураўля.
Апісанне гульні.
Сярод удзельнікаў гульні выбіраецца журавель (хлопчык) ці жураўка (дзяўчынка). Дзеці па парах (пажадана, каб у пары былі хлопчык і дзяўчынка) становяцца паўмесяцам. Узяўшыся за рукі, яны падымаюць то правую, то левую нагу (імітуюць рухі жураўля). Журавель на некаторай адлегласці (3—4 м) важна ходзіць па «балоце».
Дзеці гавораць спакойна:
Як павадзіўся журавель
Да нашых канапель.
Такі-такі чубаты,
Такі-такі насаты!
Потым усе моцна прамаўляюць: «Хапай, журавель!», і першая пара хутка бяжыць па масточку цераз «балота». Журавель павінен дакрануцца рукой да дзяўчынкі, а калі жураўка — то да хлопчыка. Калі жураўлю пашанцуе, на яго месцы застаецца той, хто застаўся без пары. Гульня працягваецца.
Перад гульнёй пазначаецца «балота» і «масток» (даўжынёй 2—3 м).

Гульня «ПРЭЛА-ГАРЭЛА».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: развіваць хуткасць рэакцыі, кемлівасць, спрыт, уменне дзейнічаць па сігнале.
Матэрыял: цацкі.
Апісанне гульні.
Да пачатку гульні выхавальнік у розных месцах пляцоўкі хавае цацкі. Дзеці становяцца ў круг і гавораць наступныя словы:
Прэла-гарэла,
За мора ляцела,
А як прыляцела,
Дзе-небудзь села.
Хто першы знойдзе,
Той сабе возьме.
Пасля гэтага яны разбягаюцца па пляцоўцы і шукаюць схаваныя цацкі.
Правілы гульні: дзеці не павінны бачыць, куды выхавальнік хавае цацкі; пераможцам лічыцца той, хто болыш іх знойдзе.

Гульня «ЗАМАРОЖАНЫЯ».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: удасканальваць навыкі бегу пры змяненні тэмпу і напрамку; выхоўваць смеласць, сумленнасць.
Абсталяванне: не патрэбна.
Апісанне гульні.
Дзеці выбіраюць Дзеда Мароза па лічылцы:
Дзед Мароз, Дзед Мароз
Бабу снежную прынёс.
Баба, баба, снегавуха,
Не хапай мяне за вуха!
I разбягаюцца па пляцоўцы. Дзед Мароз бяжыць за імі і імкнецца дакрануцца да каго-небудзь рукой, замарозіць. Замарожаны павінен спыніцца і расставіць рукі ў бакі. Гульня заканчваецца, калі будуць замарожаны ўсе дзеці. Затым выбіраюць новага Дзеда Мароза і пачынаюць гульню спачатку.
Правілы гульні: замарожанае дзіця павінна расставіць рукі ў бакі і не рухацца.

Гульня «ЗАІНЬКА».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: развіваць увагу, спрыт, каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.
Абсталяванне: шапачка зайца.
Апісанне гульні.
Дзеці бяруцца за рукі і ўтвараюць круг. У сярэдзіне — заінька. Усе спяваюць:
Заінька бялюсенькі,
Заінька шарусенькі!
Праскачы ў дзірачку
Ды не пабі спіначку!
На гэтыя словы зайчык імкнецца выскачыць з круга, але дзеці не пускаюць: хутка прысядаюць, як толькі ён набліжаецца да каго-небудзь з іх.
Пасля гэтага дзеці спяваюць далей:
Заінька, павярніся,
Шэранькі, павярніся!
Тупні ножкай, паскачы
Ды ў далоні запляшчы!
Пры заканчэнні песні ўсе павінны запляскаць у далоні. Гэтым момантам карыстаецца зайка: ён дакранаецца да каго-небудзь з дзяцей і хутка становіцца на яго месца.
Той, хто застаўся без месца, павінен выконваць ролю заінькі.
Правілы гульні: пры набліжэнні заінькі ігракі павінны хутка ўзяцца за рукі; калі яны не паспеюць зрабіць гэтага, той, да каго дакрануўся зайчык, займае яго месца.

Гульня «ХОДЗІЦЬ ЛІСКА ЛЯ ВАКОНЦА».

Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: удасканальваць навыкі бегу ўрассыпную; развіваць спрыт, арыенціроўку, хуткасць рэакцыі.
Матэрыял: маска лісы.
Апісанне гульні.
Рухі: імітаваць паводзіны і рухі лісы — хадзіць урассыпную, як ліса; уцякаць у «норку» пасля слоў «прэч ад нас».
Ходзіць ліска ля ваконца,
Маніць дзетак каля плетак:
“Ах вы, дзеткі, многа вас”.
Дзеці. Рыжа шапка, прэч ад нас!
Гульня «ГАРЛАЧЫК».
Узрост: сярэднi, старэйшы.
Задачы: практыкаваць ва ўменні хутка бегаць, дзейнічаць па сігнале, арыентавацца ў наваколлі; развіваць увагу.
Матэрыял: медальёны-гарлачыкі, капялюш.
Апісанне гульні.
Дзеці сядзяць у крузе на кукішках — гэта гарлачыкі. Па крузе ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго-небудзь, ён пытаецца:
Колькі каштуе гарлачык?
Дзіця адказвае:
За гарлачык гэты
Дай нам зусім крышку:
Каб ніколі не хварэць,
Маннай кашы лыжку.
Пасля гэтых слоў дзіця-гарлачык паднімаецца на ногі і бяжыць па крузе ў адным напрамку, а пакупнік — насустрач яму. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Той, хто спазняецца, становіцца пакупніком.
Правілы гульні: дзеці павінны бегчы па крузе ў розных напрамках пасля слоў «...маннай кашы лыжку», кожны з іх імкнецца заняць свабоднае месца.

Гульня «ФАРБЫ».

Узрост: старэйшы.
Задачы: практыкаваць ва ўменні бегаць з ухіленнем і лоўляй; развіваць памяць, кемлівасць.
Матэрыял: фарбы рознакаляровыя (напрыклад, з паперы) на кожнага ўдзельніка; адзенне для гаспадара і Несцеркі; абруч (дом для фарбы).
Апісанне гульні.
Дзеці выбіраюць гаспадара фарбаў і адгадчыка Несцерку. Усе астатнія — фарбы.
Несцерка адыходзіць убок, а гаспадар і фарбы ціхенька згаворваюцца, хто які колер будзе мець. Назву фарбам можа даваць гаспадар або кожная сама выбірае сабе які-небудзь колер. Гаспадар павінен добра запомніць, які колер мае тая ці іншая фарба.
Калі колеры размеркаваны, фарбы і гаспадар прысядаюць на кукішкі і робяць выгляд, што засынаюць. Тут да іх прыходзіць Несцерка, тупае некалькі разоў нагой і гаворыць:
—Стук-стук!
Гаспадар прачынаецца і пытаецца:
—Хто тут?
—Несцерка!
—Чаго прыйшоў?
—Па фарбу!
—Па якую?
Несцерка называе які-небудзь колер, напрыклад:
—Па сінюю!
Калі такога колеру сярод фарбаў няма, гаспадар гаворыць:
—Такой фарбы ў нас няма!
А ўсе «фарбы» пляскаюць у ладкі і прыгаворваюць:
Пайдзі за сіненькі лясок,
Знайдзі сіні чабаток.
Панасі, панасі
I нам прынясі!
Пасля гэтых слоў Несцерка адыходзіць убок, потым вяртаецца і працягвае з гаспадаром гутарку:
—Стук-стук!
—Хто там?
—Несцерка!
—Чаго прыйшоў?
—Па фарбу!
—Па якую?
—Па белую!
Калі белая фарба ёсць, гаспадар яму гаворыць:
— Ёсць белая фарба, бяры яе!
Фарба ўцякае, а Несцерка яе ловіць.
Правілы гульні: дзіця-фарба павінна бегчы ў загадзя абазначанае месца; злоўленая фарба наступны раз у гульні ўдзел не прымае.

Вожык і мышы

Все дети вместе с игроками-мышами становятся в круг. Ежик—в центре круга. По сигналу все идут вправо, еж — влево. Игроки произносят слова: Бяжыць вожык — тупу-туп, Весь калючы, гостры зуб! Вожык-вожык, ты куда? Ад якой бяжыш бяды?
После этих слов все останавливаются. По сигналу к ежу подходит один игрок и говорит:
Вожык ножкамі туп-туп!
Вожык глазкамі луп-луп!
Чуе вожык — усюды ціш,
Чу!.. Скрабецца ў лісце мыш!
Еж имитирует движения: осторожно ходит, прислушивается. Мыши в это время бегают за кругом. Ведущий говорит:
Бяжы, бяжы, вожык,
Не шкадуй ты ножак,
Ты лаві сабе мышэй,
Не лаві нашых дзяцей!
Мышки бегают по кругу, выбегая и за круг. Еж их ловит (пятнает).
Игроки быстро приседают и опускают руки. Мышка поймана: она в мышеловке. Таким образом, игра повторяется несколько раз.
Правила игры. Все действуют точно в соответствии с текстом. Еж пятнает мышей, слегка коснувшись их рукой. Запятнанная мышка сразу выходит из игры.

Запляціся, пляцень!

Играющие делятся на две равные по силам команды — зайцы и плетень. Чертят две параллельные линии — коридор шириной 10— 15 см. Игроки-плетень, взявшись за руки, становятся в центре коридора, а зайцы — на одном из концов площадки. Дети-плетень читают:
Заяц, заяц не хадзі,
Ў гародзе не блудзі!
Пляцень, заплятайся,
Зайцы лезуць, спасайся!
При последнем слове зайцы бегут к плетню и стараются разорвать его или проскочить под руками играющих. Зайцы, которые проскочили, собираются на другом конце коридора, а тем, кого задержали, говорят: «Ідзі назад, у лес, асінку пагрызі!» И они выбывают из игры. Дети-плетень поворачиваются лицом к зайцам и читают:
У лес заяц паскакаў,
Нас пляцень уратаваў.
Игра повторяется, пока не переловят всех зайцев. После этого меняются ролями.
Правила игры. Побеждает та группа, которая переловит всех зайцев при меньшем количестве запевов.

Ліскі

Играющие по договоренности или по жеребьевке выбирают лиса — ведущего и, построившись в круг диаметром 10—20 м, кладут возле себя лисок. Лис подходит к одному из играющих и говорит:
— Дзе быў?
— У лесе.
— Каго злавіў?
— Ліску.
— Аддай ліску маю.
— За так не аддаю.
— А за што — скажы сам.
— Як абгоніш, дык аддам.
После этого они бегут в противоположные стороны по кругу. Хозяином лиски становится тот, кто займет свободное место в кругу, лисом — игрок, который остался.

Пярсцёнак

Играющие стоят по кругу, держат руки впереди лодочкой. Выбирается один ведущий. В руках у ведущего лежит небольшой блестящий предмет (это может быть колечко, фантик из фольги). Ведущий идет по кругу и каждому как будто кладет колечко в руки. При этом он говорит:
Вось па крузе я іду,
Усім пярсценачак кладу,
Мацней ручкі заціскайце
Да глядзіце, не зявайце.
Одному из детей он незаметно кладет колечко, а потом выходит из круга и говорит: «Пярсценачак, пярсценачак, выйдзі на ганачак!» Тот, у которого в ладошках окажется колечко, выбегает, а дети должны постараться задержать его, не выпустить из круга.
Правила игры. После слов: «Пярсценачак, пярсценачак, выйдзі на ганачак!»— все игроки должны успеть быстро взяться за руки, чтобы не выпустить игрока с колечком в руке из круга.

У Мазаля

Участники игры выбирают Мазаля. Все остальные отходят от Мазаля и договариваются, что будут ему показывать, после чего идут к Мазалю и говорят:
— Здравствуй, дедушка Мазаль —
З дліннай белай барадой,
З чорнымі вачамі, з белымі вусамі!
— Дзеткі, дзеткі! Дзе вы былі?
Дзе вы былі? Што рабілі?
— Дзе мы былі, вам не скажам,
Што рабілі — пакажам!
Все делают те движения, о которых договорились заранее. Когда дед Мазоль отгадает, играющие разбегаются, а дед ловит их.
Правила игры. Дед Мазаль выбирает себе на замену самого быстрого, ловкого игрока.

Жмуркі

Все идут, приплясывая и напевая какую-нибудь песенку, и ведут игрока-кота с завязанными глазами. Как приведут к двери, ставят его на порог и велят взяться за ручку, а потом все вместе (хором) нараспев начинают такой разговор с котом:
— Кот, кот! На чым стаіш?
— На дубе!
— За што трымаешся?
— За сук!
— Што на суку?
— Вуллі!
— Што ў вуллях?
— Мед!
— Каму ды каму?
— Мне ды сыну майму!
— А нам што?
— Гліны на лапаце!
Тут все начинают тормошить кота и поют песенку:
Кот, кот Апанас,
Ты лаві тры годы нас!
Ты лаві тры годы нас,
Не развязваючы глаз!
Как только пропоют последние слова, разбегаются в разные стороны. А кот Апанас принимается ловить играющих. Все вертятся вокруг кота, дразнят его: то дотронутся до него пальцем, то дернут за одежду.
Правила игры. Ловить и разбегаться можно только после слов: «Не развязывая глаз!» Осаленный временно выходит из игры.

Рэдзькі

Пан стоит где-нибудь вдалеке, а хозяин остается с редьками. Редьки садятся на траву одна за другой, обхватив обеими руками того, кто сидит впереди. Они поют:
Мы на градачцы сядзім,
Ды на сонейка глядзім!
Мы ядзім, сядзім, сядзім!
Мы глядзім, глядім, глядзім!
А хозяин перед грядками похаживает. Вдруг издалека слышится:
Дзінь-дзілінь!
Дзінь-дзілінь!
Дзінь-дзілінь!
Это пан на лошади (на палочке) верхом едет. Он подъезжает к грядке, объезжает ее два-три раза, потом останавливается и спрашивает: «Ці дома хазяін?» Хозяин отвечает: «Дома! А хто там?» Пан говорит: «Сам пан!» Хозяин спрашивает: «Што табе трэба?» Пан говорит:
Мая пані на печы ляжала.
Звалілася з печы,
Пабіла плечы.
Вохае, уздыхае —
Рэдзькі жадае.
Дай мне рэдзькі!
Хозяин отвечает:
Рэдзька яшчэ маленькая:
З курыную галоўку.
Прыязджай заўтра!
Пан поехал домой. Через некоторое время он опять приезжает к огороду и спрашивает то же самое. Хозяин глянул на грядку и говорит:
Рэдзька яшчэ маленькая:
З гусіную галоўку.
Прыязджай заўтра, тады дам!
Пан поскакал обратно. Через некоторое время снова приезжает и говорит то же самое. Хозяин отвечает: «Цяпер мая рэдзька вырасла з конскую галоўку!»
Пан спрашивает: «А можна вырваць рэдзьку?» Хозяин говорит: «Можна! Цягні сам, якую хочаш!»
Пан подходит к редьке и дергает ту, которая сидит последней. А редька крепко сидит да посмеивается над ним:
Ножкі ў пана таненькія,
Ручкі ў пана слабенькія!
Пан все дергает, а выдернуть нет силы. А редьки с хозяином над ним посмеиваются, произнося те же слова.
Наконец, пан поднатужился, изловчился, выдернул редьку и отвел туда, где стоит его лошадь. Потом подходит к хозяину и опять спрашивает: «А можна мне яшчэ рэдзьку?» «Можна, цягні!» — разрешает хозяин. Пан сам выдернуть не может и зовет первую редьку. Начинают они вместе тянуть. Вытянули еще одну! Потом они стали вытягивать все редьки по очереди. И каждая редька, которую он из грядки выдернет, становится за предыдущими редьками гуськом. Так продолжается до тех пор, пока на грядке ничего не останется. Пан садится на коня и уезжает вместе с редьками.
Правила игры. Выдергивать редьку можно только с разрешения хозяина.

"Грушка"

Играющие берутся за руки, образуя круг, в середине которого становится мальчик или девочка. Это и будет грушка. Все ходят вокруг грушки по кругу:
Мы пасадзім грушку —
Вось так, вось так!
Няхай наша грушка
Расце, расце
Вырастай ты, грушка,
Вось такой вышыні;
Вырастай ты, грушка,
Вось такой шырыні;
Вырастай ты, грушка,
Вырастай у добры час!
Патанцуй, Марылька,
Пакружыся ты для нас!
А мы гэту грушку
Усе шчыпаць будзем.
Ад нашай Марылькі
Уцякаць будзем!
Грушка в середине круга должна изображать все то, о чем поется в песне: танцевать, кружиться. На слова «Вось такой вышыні» дети поднимают руки вверх, а на слова «Вось такой шырыні» разводят их в стороны. Когда поют: «А мы гэту грушку усе шчыпаць будзем», все приближаются к грушке, чтобы дотронуться до нее, и быстро убегают, а грушка ловит кого-нибудь.
Правила игры. Все игровые действия должны быть четко согласованы со словами.

раскрыть » / « свернуть

Культура белорусов тесно связана с землей, земледелием. Многие праздники, обычаи и традиции берут свое начало из событий, тесно связанных с земледельческим календарем. "Дожинки", пожалуй, самый известный из таких праздников.

  Этот древний обряд известен практически всем народам, которые занимаются земледелием. С давних времен «Дожинки» означали конец жатвы, горячей уборочной поры и тяжелой работы, поэтому и праздновали его всегда с размахом. В последней день жатвы на поле собиралась толока – добровольные помощники, среди которых были родственники, друзья, соседи. Самая старшая и уважаемая женщина показывала, где кому жать и первой начинала жатву. Каждый взмах серпом сопровождался специальными обрядовыми песнями.

   Когда дело близилось к завершению, проводился обряд «завивания бороды». Этот древний обычай связан с поклонением духу поля, который скрывается в последнем несжатом снопе. На Полесье, например, этот обряд проходил так: внутри несжатого куска поля оставляли хлеб и соль, над которыми связывали колосья – «завивали бороду». Потом эту «бороду» срезали серпом и добавляли в последний сноп, а на голову старшей жнеи надевался венок из колосьев этого снопа.

Эта традиция – проводить «Дожинки» - оказалась такой сильной, что ни годы, ни войны, не смогли ее уничтожить. В 1996 году в Беларуси появился новый праздник – Республиканский фестиваль-ярмарка тружеников деревни. Или республиканские «Дожинки». Проводятся они в самых разных уголках страны. Этот праздник начинается с шествия участников по центральной улице города-хозяина. Песни, танцы, национальная кухня, современная и народная культура – праздник получается масштабным и красочным. Проходит он обычно в несколько дней. Вначале всегда награждают лучших хлеборобов страны – комбайнеров, водителей и т.д. Проходят концерты и выставки народного творчества, демонстрируется сельскохозяйственная техника и продукция.

Столь масштабное празднование «Дожинок» характерно лишь для Беларуси. Больше ни одна страна на постсоветском пространстве не празднует окончание жнива с таким размахом.

Вот и в нашем детском саду стало доброй традицией проводить этот праздник

раскрыть » / « свернуть

Будущее родной Беларуси зависит от подрастающего поколения: его ценностных ориентиров, мышления и поведения. Особое значение в воспитании детей придается воспитанию чувства патриотизма, личности с активной жизненной позицией, в центре которой будет чувство личной ответственности за судьбу Родины. Любовь к ней формируется постепенно в процессе накапливания знаний об общественной жизни, труде людей во благо государства, природе, народных традициях.

   Чтобы понять душу белорусов, через историю, культуру своих земляков приобщить детей к общечеловеческим ценностям, необходимо знать свои корни, свое прошлое и настоящее.

    Важно приобщать ребёнка к культуре своего народа, поскольку обращение к отеческому наследию воспитывает уважение, гордость за землю, на которой живёшь. Детям необходимо знать и изучать культуру своих предков. Именно акцент на знание истории народа, его культуры поможет в дальнейшем с уважением и интересом относиться к культурным традициям других народов.

     Устное народное творчество - загадки, пословицы, поговорки, песни, сказки — воспитывают в человеке высокое чувство любви к родной земле, понимание труда как основы жизни, они судят об исторических событиях, о социальных отношениях в обществе, о защите Отечества, о культуре. Устное народное творчество как ценнейший языковой материал широко используется в обучении и воспитании детей. Оно как игра, развлечение, но в то же время через него по-другому видят окружающий мир.

    Таким образом, произведения устного народного творчества не только формируют любовь к традициям своего народа, но и способствуют развитию личности в духе патриотизма.

    С любви к родному дому, к песни матери, с изучения истории народа, с постижения его традиций начинается любовь к родному краю, к Родине, ко всей Земле. С детства прививается патриотизм человеку, а прежде всего в семье и в детском саду, потому что там начинается формироваться мировоззрение гражданина.

      Без знания родного языка, истории, культуры, традиций нет и патриота своей Родины.

     «Кто я? Откуда?» - рано или поздно дети задают эти вопросы, и на них нужно отвечать. Но так получается, что мы сами, взрослые, мало можем вспомнить о своих бабушках и дедушках, не говоря уже о более далеких родственниках. А много ли мы знаем народных песен, сказок, танцев, пословиц, поговорок, загадок, игр?

      Что мы можем передать в духовное наследие детям? Как будут сохраняться лучшие традиции и обряды? Чем будут дети гордиться и с кого брать пример? Как воспитать сыновей и дочерей трудолюбивыми, добрыми, патриотами своей родины?

      Эти вопросы задают и ищут на них ответы и родители, и педагоги. Сегодня многие ученые, практики единодушны в том, что необходимо возвращаться к народной педагогике, к национальным традициям в присоединении к национальной и общечеловеческой культуре. Не случайно К.Д. Ушинский подчеркивал, что “…воспитание, если оно не хочет быть бессильным, должно быть народным”. Он ввёл в русскую педагогическую литературу термин “народная педагогика”, видя в фольклорных произведениях национальную самобытность народа, богатый материал для воспитания любви к Родине.

     Важно, чтобы педагоги и родители знали народные праздники, обряды, традиции, игры; владели родным языком и использовали в своей работе разнообразный белорусский фольклор.

Основные формы и методы, используемые в работе педагогами дошкольных учреждений по приобщению детей к народным традициям

Основными формами и методами приобщения детей к национальной культуре являются:

-специально-организованные занятия по ознакомлению с народным искусством (например “Народныя майстры Беларусі”, “Знаёмства з працай ганчара” и др.);

-создание музейных экспозиций;

-выставки, организованные в детском саду;

-встречи с народными умельцами;

-праздники и развлечения;

-рассматривание иллюстраций к белорусским народным сказкам, изделий декоративно-прикладного искусства, ремесленных изделий;

-дидактические и сюжетно-ролевые игры (“Упрыгожым ляльцы хату да свята”);

-чтение произведений и инсценировки;

-прослушивание белорусских мелодий, исполнение песен, народных танцев) и др.

     Выше перечисленные формы и методы реализуются через разнообразные виды деятельности детей в дошкольном учреждении.

    Большую роль в приобщении дошкольников к национальной культуре Беларуси занимают организация этнографических выставок, работа в музеях, созданных в дошкольных учреждениях ("Беларуская хатка"), проведение праздников, ознакомление дошкольников с произведениями декоративно-прикладного искусства.

      В планирование образовательной работы с детьми среднего и старшего дошкольного возраста, необходимо включать такие темы: «Моя семья», «Мой любимый детский сад», «Я и мое имя», «Наша Родина – Беларусь», «Наши защитники», «Милые мамы», «Великий праздник – День Победы», «Ляховичи—мой родной город».

    Воспитателям необходимо так организовать работу с детьми по расширению и пополнению представлений о родном крае и родной стране, чтобы вызвать у детей интерес, развить любознательность.

С этой целью необходимо использовать разнообразные виды организации игровой деятельности.

1) Ролевые игры, основанные на моделировании социального содержания деятельности, традициях проведения праздников и обрядов: «Бабулін падворак», «Калядныя вечары», «Свята беларускіх гульняў».

2) Подвижные игры, отражающие национальные обряды, праздники: «Лянок», «Проса», «Гарлачыкі», «Млынок», «Пастух і статак», «Работнікі», «Мак», «Запляціся, пляцень».

3) Игры-драматизации по мотивам белорусских песенок и сказок: «Зіма з летам сустракаецца, пра здаровейка пытаецца», «Дамавік», «Як варона салаўём прыкінулася».

4) Игры-путешествия: «Экскурсия по городу», «Виртуальные путешествия по Беларуси (Курган Славы, Хатынь, Брестская крепость)», «Путешествие по рекам и озёрам Беларуси», «Буйныя гарады Беларусі», «Запаветныя мясціны Беларусі».

5) Дидактические игры: «Отбери картинки, где изображены животные, встречающиеся в наших лесах», «С какого дерева листок», «Тайны запаведнага лесу», «Магазин сувениров» др. Закреплению знаний детей о республике способствуют дидактические игры типа: «Хто дзе жыве» (Кто жывет в Бресте, Минске, Ляховичах и т.д.), «Рэкі і азёры Беларусі», и «Расскажи мальчику из другой республики о своей стране», «Путешествие по карте Беларуси» и др. Материалом для игр служат фотографии, открытки, альбомы, гербарий, рисунки детей, значки, предметы белорусского декоративно-прикладного искусства.

6) Игры соревновательного характера, стимулирующие активность детей в приобретении и демонстрации знаний национальных особенностей, традиций, фактов истории: конкурс-викторина «Спадчына», «Па сукенцы бачаць, хто такі ідзе» (знатакі беларускага адзення), «Што, дзе, калі», конкурс «Вытокі», «Крыжаванкі».

раскрыть » / « свернуть

На сучасным этапе, калі адбываюцца значныя змены ў жыцці грамадства, актуалізуецца праблема выхавання маленькага грамадзяніна і патрыёта сваёй краіны.
Патрыятычнае выхаванне дзяцей - гэта складаны педагагічны працэс, у аснове якога ляжыць развіццё маральных пачуццяў.

    Дашкольнае дзяцінства-спрыяльны перыяд для далучэння дзіцяці да нацыянальнай культуры. Таму вельмі важна пачынаць выхоўваць сапраўднага патрыёта сваёй Радзімы менавіта ў гэтым узросце, калі дзіця пачынае інтэнсіўна развівацца ў сацыяльным плане. Гэты перыяд па сваіх псіхалагічных асаблівасцях найбольш спрыяльны для фарміравання патрыятызму, так як для дзяцей дашкольнага ўзросту характэрныя:

высокая ўспрымальнасць,
лёгкая навучальнасць,
бязмежны давер дарослым,
імкненне пераймаць ім,
эмацыйная спагадлівасць і цікавасць да ўсяго навакольнага.
Мэтай патрыятычнага выхавання з'яўляецца сфарміраванасць асноў патрыятызму як маральнага якасці асобы. Але гэта якасць не ўзнікае ў людзей само па сабе. Прытрымліваючыся прынцыпу-ад малога да вялікага, своечасовае фарміраванне ў дзяцей пачуцці патрыятызму неабходна пачынаць з малодшага дашкольнага ўзросту з выхавання любові і прыхільнасці да малой радзімы: да самым блізкім людзям – бацьку, маці, дзядулі, бабулі, да таго месца, дзе дзіця нарадзілася, дзе знаходзіцца яго дом, вуліца, дзіцячы сад. Радзіма пачынаецца з любові да той зямлі, на якой нарадзіўся і жывеш. Але проста любіць родную зямлю недастаткова, неабходна ведаць гісторыю, культуру, славутасці, запаведныя куткі, то чым славіцца родны горад – край знакамітых землякоў. У дзіцяці павінна з'явіцца пачуццё нацыянальнага гонару за сваю малую радзіму. Таму галоўнай мэтай педагогаў з'яўляецца выхаванне грамадзяніна, які любіць і дасведчанага свой горад, край і ўсё, што з імі звязана. Для дасягнення гэтай мэты перад педагогамі дашкольных устаноў ставіцца шэраг задач:

выхаванне ў дзіцяці любові і прыхільнасці да сваёй сям'і, роднаму дому, зямлі, дзе ён нарадзіўся;
фарміраванне ў дашкольнікаў маральных якасцей асобы праз знаёмства з гісторыяй і сучаснасцю роднага горада;
фарміраванне грамадзянскай пазіцыі і патрыятычных пачуццяў да мінулага, сучаснасці і будучыні роднага краю, гонару за сваю малую радзіму;
выхаванне любові і павагі да свайго народа, яго звычаяў, традыцый;
фарміраванне асноў экалагічнай культуры, гуманнага стаўлення да ўсяго жывога праз знаёмства з прыродай роднага краю.
Паспяховасць развіцця дзяцей пры знаёмстве з родным горадам стане магчымай толькі пры ўмове іх актыўнага ўзаемадзеяння з навакольным светам эмацыйна-практычным шляхам, т.е. праз гульню, Праца, навучанне, розныя віды дзейнасці, уласцівыя дашкольнаму ўзросту.

     З гэтай мэтай з дзецьмі арганізуюцца:

-заняткі,
-гульня,
 -гутарка,
-розныя формы пазнавальнай практычнай дзейнасці,
-мастацкая дзейнасць,
-святы і забавы;
-праца;
   Выхоўваючы ў дзяцей любоў да малой радзімы, неабходна падвесці іх да разумення, што іх горад-часціца краіны, паколькі ва ўсіх месцах, вялікіх і маленькіх, ёсць шмат агульнага:

-паўсюль людзі працуюць для ўсіх (настаўнікі вучаць дзяцей; лекары лечаць хворых; рабочыя робяць машыны і г. д.);
-усюды выконваюцца традыцыі: Радзіма памятае герояў, якія абаранілі яе ад ворагаў;
паўсюль жывуць людзі розных нацыянальнасцей, сумесна працуюць і дапамагаюць адзін аднаму;
людзі берагуць і ахоўваюць прыроду;
-ёсць агульныя прафесійныя і грамадскія святы і г. д.
    Пачынаючы працу па выхаванні любові да роднага краю, педагог абавязаны сам яго добра ведаць. Ён павінен прадумаць, што мэтазгодней паказаць і распавесці дзецям.

   Яшчэ адной немалаважнай умовай для фарміравання любові да малой Радзімы з'яўляецца стварэнне ў групах куткоу i цэнтрау, якiя развіваюць прадметна-прасторавае асяроддзе. Неабходна арганізаваць цэнтр краязнаўства, дзе павінен быць прадстаўлены матэрыял для азнаямлення дзяцей з прыродай роднага краю, горада, экалогіяй, яго славутасцямі, гаспадаркай, асаблівасцямі насельніцтва, гісторыяй і культурай. Таксама ўносіць элементы этнаграфіі ў розныя гульнявыя цэнтры.

  Важным умовай эфектыўнага ажыццяўлення работы па азнаямленню з родным краем з'яўляецца і цесная ўзаемасувязь з сем'ямі выхаванцаў. Бацькі могуць стаць абавязковымі ўдзельнікамі не толькі ў рамках сям'і, яны могуць аказаць дзейсную дапамогу ў зборы матэрыялаў па родным краі, правядзенні экскурсій у музеі, да помнікаў гісторыі і культуры, на прадпрыемствы горада, арганізацыі выстаў і г. д.

   Мэтанакіраваная праца па фарміраванні любові да роднага горада, краю, іх культуры і побыце спрыяюць развіццю асобы ў духу патрыятызму. Таму наша задача-навучыць дзяцей любіць свой горад, свой родны край, а, такім чынам, больш даведвацца пра яго, умець шанаваць яго гісторыю.

Навучым дзяцей любіць малую радзіму-значыць, здолеем выхаваць грамадзяніна, якому можна даверыць краіну.

раскрыть » / « свернуть

   Хутка прыйдзе час, і сёняшнія дзеці будуць вызначаць будучыню роднай Беларусі. І вельмі важна ўжо сёння звярнуць увагу на выхаванне ў іх пачуцця патрыятызму, выхаванне асобы з актыўнай жыццёвай пазіцыяй, у центры якой будзе ўсведамленне ўласнай адказнасці за лёс Радзімы. Нацыя толькі тады будзе жыць і развівацца, калі кожнае наступнае пакаленне будзе зберагаць нацыянальныя традыцыі.

   Праблема далучэння дзяцей да сваёй нацыянальнай культуры, да роднай мовы набывае актуальнасць у наш час у сувязі з агрэсіўным наплывам масавай культуры і стратай прадстаўнікамі розных народаў духоўнай сувязі са сваёй нацыянальнай культурай, сваёй роднай мовай. Менавіта зараз, ва ўмовах духоўнага крызісу ўзрастае неабходнасць далучэння дзіцяці да этнакультурных нацыянальных каштоўнасцей, стварэння ўмоў для фарміравання этнічнага самаўсведамлення маленькага грамадзяніна, выхавання ў яго ўмення з павагай і ўдзячнасцю адносіцца да стваральнікаў гэтых каштоўнасцей, жадання творча і асэнсавана іх засвойваваць.

Сення сам час патрабуе звярнуцца да сваіх вытокаў, далучаць дзяцей да беларускай нацыянальнай культуры, паглыбляць знаемства з родным краем, беларускімі традыцыямі, фальклорам, прывіваць пачуцце грамадкасці, любоў да Радзімы.

раскрыть » / « свернуть

СВЯТЫ – сукупнасць звычаяў і абрадаў. Узніклі ў першабытнам грамадстве. Былі звязаны з каляндарным (гуканне выясны, грамніцы) ці зямельнымі цыкламі. Падзяляюцца на рэлігійныя, сінкрэтычныя і безрэлігійныя. Рэлігійныя святы – царкоўныя, у прыватрасці хрысціянскія (раство Хрыстова). Сінкрэтычнымі святамі (мелі рэлігійныя і безрэлігійныя элементы) былі традыцыйныя каляндарная народныя святы (каляды, масленіца, купалле і інш.). Да безрэлігійнай часткі народных свят належылі шматлікія гульні, асабліва на каляды, масленіцу, купалле. У час народных свят спявалі народна-каляндарныя і сямейныя песні, выконвалі творы народнай харэаграфіі. У народна-каляндарных святах, асабліва ў калядах, ёсць элемент Народнага тэатра, а рэлігійныя элементы звязаны са старажытна абрадавымі дзеяннямі. Значная частка рэлігійных элементаў з'явілася пад уплывам царквы, якая да народных свят прымыкоўвала хрысціянскія (да каляд раство Хрыстова, да валачобнага свята – Вялікдзень, да купалля – свята Іаана Прадцеча). У другой палове 19 ст.- пачатку 20 ст. роля рэлігійных элементаў у народных святах паступова змяншалася. Некаторыя з іх, асабліва старыя абрадавыя дзеянні, сталі безрэлігійнымі тэатралізаванымі дзеяннямі, святочнай забавай.

АБРАДЫ – сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, што сімвалічна выражаюць і замацоўваюць адносіны людзей да прыроды і паміж сабой, іх паводзены ў важных жыццёвых сітуацыях, якія сістэматычна паўтараюцца. Абрады – састаўная частка традыцыйна-бытавой культуры народа. Утрымліваюць у сабе элементы песеннага, харэаграфічнага, драматычнага, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Зарадзіліся ў першабытным грамадстве, калі людзі імкнуліся заклінаннямі ўздзейнічаць на незразумелыя з'явы прыроды.

Абрады былі звязаны з гаспадарчай дзейнасцю, бытавымі ўмовамі, грамадскімі адносінамі і падзяляліся на каляндарна-вытворчыя (земляробчыя, паляўнічыя, жывёла гадоўчыя, рыбалоўныя), сямейна-бытавыя (вясельныя, радзіныя, пахавальныя), грамадскія і царкоўныя.

Большасць беларускіх абрадаў старажытнага паходжання ўзніклі на агульнай усходне-славянскай глебе. Старажытная абраднасць ляжыць у аснове калядавання, масленіцы, шчадравання, абрадаў купальскай ночы і інш. Многія абрады звязаны з культам продкаў (дзяды, радаўніца), расліннасці.

Асаблівасць беларускіх абрадаў – перапляценне ў іх аграрна-бытавых, язычніцкіх і хрысціянскіх элементаў. Царква імкнулася забараніць народныя абрады або прыстасаваць іх да патрэб рэлігійнага культу, асобным абрадам вяселля, радзін, пахавання і інш.. Надаць рэлігійны змест. Абрады ў аснове сваёй захавалі народную спецыфіку і нацыянальны каларыт, суправаджаемыя песнямі, танцамі, замовамі, карагодамі, пераапрананнямі (каза, жораў, дзед і інш.). У іх прысутнічаюць элементы тэатральнага дзеяння. З імі звязана сялянска-абрадавая паэзія.

З цягам часу абрады страцілі першапачатковае значэнне, роля рэлігійных элементаў у іх паступова змяншалася, яны пераходзілі ў разрад гульняў, святочных забаў і захоўваліся пераважна ў вёсцы.

Абрады зямельныя. Цыкал замацованных звычаямі ўмоўных сімвалічных дзеянняў, звязаных з працоўным годам земляроба. Узніклі ў першабытнам грамадстве ў перыяд развіцця земляробства. У сувязі з пастаяннай паўторнасцю сельскагаспадарчых работ і прыстасованасцю іх да пэўных дат або перыядаў земляробчыя абрады прынята называць каляндарнымі. Падзяляюцца на зімовыя - звязаны са святкаваннем каляд, масленіцы, грамніц; вясновыя - гуканне вясны, першы выхад у поле; летнія – звязаны са святкаваннем купалля, зажынак, дажынак; восеньскія – са святкаваннем спаса, багача, пакроваў. Яны напоўнены песнямі, танцамі, шуткамі. Народныя традыцыі надавалі ім сваеасаблівы каларыт і нацыянальную спецывіку.

Многія элементы ў земляробчых абрадах страцілі ранейшае значэнне, бо менш звязаны з вытворчымі працэсамі, элементы міфалогіі ператварыліся ў сімвалы, характэрныя для гульняў. Новы змест і новае афармленне набылі традыцыйныя народныя абрады пачатку і заканчэння веснавых палявых работ. На змену традыцыйнай масленіцы прыйшлі Свята зімы, Праводзіны зімы.

Народныя беларускiя вясновыя святы

1. Гуканне вясны (з 14 сакавіка)

Благаславі, Божа, вясну заклікаці, лета сустракаці!

Першае вясновае свята. Дзяўчаты збіраліся на ўзгорках (каб было бліжэй да неба) і спявалі вяснянкі — песні, у якіх клікалі вясну. Вадзілі карагоды, спальвалі пудзіла зімы, як на Масленку. Падчас спеваў вяснянак і гукальных карагодаў дзяўчаты падкідвалі ўверх печыва ў выглядзе птушак — жаўрукоў, кулікоў, буслоў, што павінна было, як і спевы, хутчэй выклікаць надыход вясны.

2. Саракі.

22 сакавіка, дзень, як зараз кажуць, "вясенняга раўнадзенсва". Гэты дзень лічыўся нараджэннем новага года, пачаткам абуджэння зямлі ад зімовага сну. Некалькі назваў мае ен. Найбольш распаўсюджаны - "саракі". Сення існуе некалькі тлумачэнняў, чаму менавіта так. Найбольш верагодным можна лічыць тлумачэнне, звязанае з коранем "рок" (год) - пачатак новага году. Акрамя таго, з гэтага дня пачыналі адлічваць яшчэ 40 дзен, адмечаных маразамі па начах, па заканчэнні якіх можна было пачынаць сеяць - адну з самых важных сельскагаспадарчых спраў на увесь год. Кліматычные ўмовы не дазвалялі памыліцца, пасееш рана - вымерзне, позна - высахне, і можна застацца без збожжа зімой, што было раўнаважна смерці. Таму так уважліва адносіліся нашые продкі да гэтага дню.

3. Камаедзіца.

Беларускае народнае свята, звязанае з сустрэчай вясны, лічыцца праявайтатэмізму. Уключае ў сябе шэсце пераапранутых з удзелам мядзведзя і святочны абед, імітуюцца звычкі жывёлы. Святкуецца 24 сакавіка перад Дабравешчаннем. Назва свята паходзіць ад камоў(літаральна: есці камы) — сушаны рэпнік, аўсяны кісель, якія лічыліся ласункам лясной істоты.

4. Дабравешчанне, або Звеставанне (к. 25 сакавіка, п. красавіка)

На Дабравешчанне дзеўка касу не пляце, а птушка гнязда не ўе.

Нашы продкі лічылі, што ў гэты дзень прыходзіць вясна. Гэта свята прылёту бусла і ластаўкі. Шчасціла таму, хто ўбачыць першага бусла, які ляціць, а не стаіць. Гаспадыня падымалася раней мужа, каб выканаць абрад «развязвання сахі». Пасля абеду "гукалі вясну". Дзяўчаты збіраліся ля гумнаў і лазняў, забіраліся нават на стрэхі і спявалі вяснянкі. Разводзілі невялікія вогнішчы, вадзілі вакол іх «танкі» (карагоды). Гаспадыні пяклі печыва ў выглядзе птушак. У гэты дзень не дазвалялася працаваць.

5. Вербніца (апошняя перад Вялікаднем нядзеля)

У гэты святочны дзень у царкве ці касцёле асвячалі галінкі вярбы, неслі іх дадому і злёгку сцябалі імі дамашніх, перш за ўсё дзетак, і прыгаворвалі:

Не я б’ю, вярба б’е,

За тыдзень — Вялікдзень.

Будзь здароў, як вада,

А расці, як вярба!

Будзь здароў на ўвесь год!  

Людзі верылі, што такім чынам чалавеку перадаецца моц і прыгажосць гэтага дрэва. Частку асвечаных галінак клалі за бажніцу, утыкалі ў сцены, вокны. На працягу ўсяго года асвячоныя галінкі вярбы выкарыстоўваліся: кожная гаспадыня выганяла на Юр’я сваю карову на пашу, злёгку сцябаючы па баках галінкай, з вербачкай селянін выходзіў засяваць поле, садзіць бульбу.

Вярбная галінка была патрэбная падчас першага грому. Каб не баяцца навальніцы, імкнуліся з’есці па адной пупышцы, а затым легчы на зямлю і перакуліцца. Пачуўшы грымоты, гаспадыня запальвала грамнічную свечку, а вербныя галінкі клала на падаконнік з таго боку, адкуль насоўваліся дажджавыя хмары.

Галінкі ніколі не выкідалі, а захоўвалі да наступнай Вербніцы, каб спаліць у печы і попел рассыпаць па градках.

6. Вялікдзень.

Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага каляндара.На гэта свята сутракалі Новы Год па сонечнаму календару. Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным ад 4 красавіка да 8 мая. Апошняя нядзеля перад святам была Вербная нядзеля. У царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святой вадой. Потым прынасілі дамоў і з'ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца ад маланкі, а рэшткі вярбы захоўвалі да наступнай Вербніцы.

7. Наўскі Вялікдзень.

Адзначаўся ў чысты чацвер, як частка агульнакаляндарнай традыцыі ўшанавання дзядоў. Гэтае свята больш вядома пад назвай Радауніца(Ра́даніца, Ра́дуніца, Радаўні́цкія Дзяды́, На́ві Дзень) – дзень памінаньня памерлых ва ўсходніх славянаў, на які са старажытных часоў адбываліся трапэзы на магілах бацькоў і блізкіх сваякоў. Назва Наві Дзень паходзіць ад старажытна-славянскага навь – нябожчык.

Праваслаўная Царква ўключыла Радаўніцу ў свой культ.

Радаўніца адзначаецца праз тыдзень пасля Вялікадня, заўжды на аўторак. Спачатку ідуць памінаць блізкіх у царкву, а потым на могілкі. І хоць існуе звычай памінальнай трапэзы, у тым ліку велікоднае яйка пакідаць «для спачылых», Праваслаўная Царква не ўхваляе гэтага звычаю, паколькі лічыцца, што памерлым патрэбна толькі малітва аб упакаеньні душы і добрыя справы ў памяць пра іх.

8. Юр'я.

Юр'я – традыцыйнае свята, якое адзначаецца 6 мая (23 красавіка па старым стылі). Гэта адно з найбольш адметных святаў земляробчага календара, абстаўлена шэрагам урачыстых абрадавых дзеянняў. Свята адзначаецца ў гонар Св. Георгія Пераможцы – заступніка свойскай жывёлы і сялянскай нівы. У хрысціянскія часы ён пераняў рысы і функцыі язычніцкага бога Ярылы. Варыянты назваў свята, прысвечанага гэтаму боству — Ярылавіца, Ярылкі. Веснавы Юрай знаменаваў сабою сапраўдны пачатак вясны. Менавіта з гэтага дня, як лічылі амаль усюды, пачынае кукаваць зязюля. На Юр'е сяляне выходзілі з песнямі і ахвярнымі стравамі аглядаць свае зарунелыя палеткі. З Юр'ем звязваўся, як правіла, і першы выпас жывёлы. Адначасна з апякунствам свойскай жывёлы Юр'я лічыўся валадаром ваўкоў. У народзе ўяўлялі, што Юр'я едзе на белым кані і замыкае пашчы дзікім звярам, пасля чаго тыя менш нападаюць на скаціну. Свята было напоўнена шматлікімі абрадавымі дзеяннямі, песнямі, павер'ямі, прыкметамі апатрапеічнага і заклінальнага характару.

9. Зялёныя святкi або Сёмуха.

Свята найвышейшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай Сёмухі, Тройцы. Святкуецца гэтае свята на семым і восьмым тыдні пасля Вялікадня. Гэтае свята з'яўляецца гімнам маці-прыродзе, сімвалізуе ўласцівае канцу вясны і пачатку лета ўшанаванне зеляніны, дрэў і кветак, што знаходзяцца ў сваім росквіце. Яны – прыроднае атачэнне свята, яго вобразнасць і змест.

Некалі даўно маладыя дзяўчаты з песнямі хадзілі ў лес. Абіралі там маладыя бярозкі і завівалі паміж сабой стужачкамі, каб атрымаліся такія ўпрыгожаныя вароцікі. Пасля праз іх праходзілі. Даследчыкі кажуць, што гэта такі архаічны сімвал таго, што жанчына ўступае ў шлюбны ўзрост і тым яднаецца з прыродай, паказвае сусвету, што яна ўжо гатовая пайсці замуж і нараджаць дзетак.

раскрыть » / « свернуть

ГУЧЫ РОДНАЯ МОВА!

Чалавечая мова – гэта, як вялiкi стары таямнiчы бор, поўны жыцця, поўны звонкiх спеваў, нязнаных вясёлых i страшных шэптаў, поўны радасцi і смутку.

Услухайцеся ў родную мову! I вы пачуеце словы моцныя i велiчныя, як дубы, што ўзносяцца ў неба, ёсць словы вясёлыя, як песня сонца, ёсць словы, якiя звоняць нiбы жураўлiкi ў небе, альбо скардзяцца, як енк.

Паглядзiце, як гэта цiкава: некаторыя словы самiм сваiм гучаннем як бы пераймаюцъ тое, што выказваюць, напрыклад: рык, гром, свiст, гук.

Раскрыць дзецям прыгажосць роднай мовы, паказаць яе мiлагучнасць - адзiн са шляхаў выхавання любвi да сваей Радзiмы.

Дык будзем з замiлаваннем услухоўвацца ў нашу мову, разам вучыцца мове, далучацца да невычэрпных крынiц беларускай лiтаратуры, мастацтва, гiсторыі роднага краю.

Неабходна старацца як найлепш карыстацца роднай мовай, з павагай адносiцца да яе, прывiваць любоў i пашану да мовы Бацькаўшчыны нашым дзецям.

Хацелася б, паважаныя бацькi, каб нашым дзецям прывiвалася пашана да роднай мовы як у садку, так i дома.

У кожнай беларускай сям’i павiнны быць часопiсы, кнiгi для дзяцей на роднай мове. Выхаванне дзяцей павiнна грунтавацца на роднай гiсторыi, на родным фальклоры, на родных традыцыях.

Як мага больш чытайце дзецям апавяданняў, казкаў; вучыце вершы, прыказкi, пашырайце слоўнiкавы запас.

У нас ёсць надзея, што з вашага боку мы сустрэнем аднадумцаў, падтрымку i дапамогу.

Не знiшчым мы, не страцiм, не загубiм

Сваiх лугоў, сваіх азёр, сваiх лясоў.

I родны край, i мову не разлюбiм.

У кожным сэрцы гэты дзеяслоў.

В. Гардзей

раскрыть » / « свернуть

Самые интересные факты о Беларуси для детей

Дети в возрасте 6-10 лет очень любознательны. Это утверждают все родители школьников. Малышам не терпится узнать как можно больше об окружающем мире. Нередко дети просят рассказать родителей какие-нибудь истории о странах и городах. Несомненно, каждому ребенку хочется услышать интересные факты о родной стране. Именно поэтому родителям следует знать как можно больше о родной стране и ее соседях.

Интересные факты о Беларуси из истории

1.На протяжении длительного времени Беларусь входила в состав других государств: Великого княжества Литовского, Речи Посполитой, Российской империи и СССР.

2.В 1918 году, во время Гражданской войны, была создана независимая Белорусская Народная Республика.

3.Спустя всего один год ситуация в стране кардинально изменилась. В 1919 году была провозглашена Белорусская ССР.

4.Во время Второй мировой войны вся территория страны была оккупирована немецкими войсками. Белорусские земли вошли в состав рейхскомиссариата Остланд.

5.Республика была освобождена от оккупационных войск в 1944 году в ходе операции под названием «Багратион».

6.Во времена Второй мировой войны на территории БССР действовал самый большой партизанский отряд, в состав которого входили только евреи.

Достопримечательности

Топ-5 самых известных достопримечательностей Беларуси:

1.Беловежская пуща – национальный заповедник. Это, пожалуй, самая известная достопримечательность Беларуси. О Беловежской пуще знают не только в Европе, а и в Америке. На территории заповедника (это наиболее крупный остаток реликтового первобытного равнинного леса) обитают редкие представители местной флоры и фауны. Ну а самым известным жителем Беловежской пущи считается зубр.

2.Большой театр в столице Беларуси (Минске) – прекрасный образец архитектуры 20 века, возведенный в стиле конструктивизма.

3.Брестская крепость – мемориальный комплекс, посвященный воинам, павшим во время военных действий 1939-1945 гг.

4.Буйничское поле в Могилеве. Этот мемориальный комплекс возведен на месте ожесточенных боев времен Второй мировой войны.

5.Гомельский дворцово-парковый ансамбль.

Факты о белорусском языке

*Белорусский язык близок к русскому и украинскому. Однако, в отличие от последних, многие привычные для нас слова пишутся через букву «а». Такие названия, как Масква, малако, карова – это не результат безграмотности белорусов, а отличительная особенность их национального языка.

*На улицах Минска, Гомеля, Могилева и других городов можно услышать очень непривычные слова: вяселка (радуга), дзякуй (спасибо), хлопец (парень).

раскрыть » / « свернуть

Красная книга Беларуси
Красная книга Беларуси – государственный документ, содержащий перечень видов всевозможных животных, растительных культур, и также мхов, грибов, которым грозит полное исчезновение в стране. Книга с новыми данными была переиздана в 2004 году, при этом было внесено множество изменений в сравнении с предыдущим изданием.

Нередко в охранной сфере ссылаются на информацию, указанную в Красной книге для обеспечения защиты таксонов, близких к вымиранию. Данная книга служит документом, который призван привлекать внимание к видам с высокой природоохранной значимостью.

В Красной книге указывается информация о виде, о состоянии в последние годы и ступени опасности исчезновения. Немаловажная цель документа – предоставить доступ к данным о тех животных и растениях, которые пребывают под высоким риском исчезнуть навсегда.

Последнее издание было оформлено с учетом современных подходов и критериев на международном уровне. Вместе с этим, брались во внимание особенности, подохранные постановы и варианты решения проблем исчезновения, увеличения популяции. В целом, все возможные способы, актуальные для Беларуси. Ниже вы можете ознакомиться с животными и растениями, внесенными в Красную книгу. Они находятся на грани вымирания и нуждаются в защите.

Целью знакомства старших дошкольников с "Красной книгой Беларуси" было:

1. Познакомить детей с животными, с растениями Красной книги.

2. Расширить кругозор детей.

3. Воспитывать ответственное отношение к природе.

4. Развивать умения анализировать, делать выводы.

Любовь к природе, забота об окружающей среде – все это не просто слова. От правильности наших действий и поступков во многом зависит будущее планеты. А она у нас, согласитесь, такая красивая! И наша родная Беларусь – один из самых замечательных уголков Земли.

    Одним из ярких представителей Красной книги является Европейская рысь: короткое туловище, длинные ноги с крупными опушенными ступнями, как будто купированный хвост и кисточки из черных волос на ушах-создают портрет этого хищника семейства кошачьих. Своими размерами взрослый самец рыси напоминает крупную собаку.

     Самым крупным представителем вымирающей белорусской фауны является Европейский зубр. Внешне он очень напоминает быка, однако значительно больших размеров и с короткими, но толстыми рогами на голове. Однако, при своих казалось бы величественных объемах: высота в холке взрослого зубра около 2 метров и вес до тонны, животное крайне пугливо и при встрече с человеком сразу убегает. Эта реакция естественна, ведь из-за своего густого бурого меха и мяса зубры долгое время были объектами охоты у людей. Сегодня работы по возобновлению данного вида проводятся в тесном сотрудничестве с Польшей.

Правила охраны природы.

1. На природе запоминать увиденное.
2. Ходить по тропинкам.
3. Не ломать ветки деревьев.
4. Не топтать цветы, травы.
5. Не кричать, не включать громко музыку.
6. Не лезть в птичьи гнезда.
7. Не ловить насекомых.
8. Не разрушать грибницы.
9. Не ловить мальков и лягушек.
10. Не рвать паутинки.
11. Не оставлять не затушенных костров.
12. Не разорять муравейники.

раскрыть » / « свернуть

Белорусские народные игрушки

     Белорусская народная игрушка является отражением белорусской народной культуры, зеркалом жизненного уклада белорусов, их национальных художественных традиций и эстетических потребностей.
   История народной игрушки начинается в глубокой древности и тесно связана с творчеством народа, с народным искусством, фольклором. Если всмотреться в образцы игрушек всех народов и времён, невольно поражает их сходство друг с другом, в котором, как в зеркале, отражается единство внутреннего мира человека на всём пространстве земного шара. Почти все они создавались, в общем-то, одинаково, по бесхитростной технологии, чаще всего из двух самых распространённых и дешёвых материалов: глины и дерева. В образах народной игрушки, её росписях, узорах, тиснениях можно прочесть зашифрованные послания с пожеланиями добра, света, благополучия.

У детей в ладошках птички,
С виду птички — невелички,
Только птички не порхают.
В небеса не улетают.
Дети бережно их носят,
Дети их ко рту подносят,
Дуют в птичек — те свистят,
Всех в округе веселят.

Мастер глину замесил

И игрушек налепил.

После высушил, и в печь,

Чтобы их там все обжечь.

А потом он краски взял

И игрушки расписал.

Вот они какие — в ряд

Разноцветные стоят:

Цвет малиновый, цвет синий,

Жёлтый — яркий и красивый.

Зайцы, птички, петушки —

Боярыни и всадники.

Те игрушки, спору нет,

Покорили целый свет!

       Свистульки разных сортов и мастей — наиболее распространённый вид белорусской глиняной игрушки. Делали их преимущественно в местечке Раков на Минщине и в деревне Городная на Брестчине. Белорусские мастера лепили погремушки, по-местному "бразготки", свистульки в виде птичек, лошадок, фигурки животных и людей. Небольшие по размеру, простые по форме, без лишних подробностей, они передавали самое существенное: крутая шея с гривой у лошадки, загнутые рога у барана, плоский клюв у уточки, хвост баранком у собачки. В самобытном художественном творчестве белорусских мастеров нашли отражение не только реальные образы окружающего их мира, но и вымышленные (полулошади, полуптицы), представляющие собой настоящие чудеса фантазии. Игрушки покрывали тончайшим слоем стекла — глазурью, по-местному "поливой". Чаще всего использовали "муравлёные" (зелёные) и "цениные" (синие) глазури, от которых рельефные украшения становились более выразительными.

Белорусская народная игрушка из дерева   

   Мастера-умельцы здесь обращали внимание не на скульптурную проработанность изделий, а на то, чтобы придумать оригинальный механизм, который их оживит. К таким игрушкам относятся "Конники", "Цыплята клюют зерно", "Медведь-гимнаст" и др. Техника деревянных народных игрушек была простой и доступной детскому пониманию, построенной по простейшим законам механики. Кроме двигающихся игрушек делали из дерева птичек, которых подвешивали над детской колыбелькой, различные человеческие фигурки, игрушечную мебель, посуду, орудия труда. Народные игрушки из дерева, забавляя ребенка, одновременно знакомили его с окружающей жизнью, трудом взрослых.

Куклы-обереги

 Белорусские народные традиции очень древние. Те сувениры, которые любой турист привезет из Беларуси – соломенные куклы или куклы из ткани, глиняные поделки (кувшины, колокольчики, фигурки), не так просты, как кажется на первый взгляд. За ними века истории и весьма богатая символика еще с языческих времен. И если даже это не глиняная игрушка-коник, сделанная точно так же, как и сотни лет назад, а фигурка бабки и деда на печи, традиции их изготовления все равно те же.

Делались куклы из ткани и ниток.Ткань бралась от старой одежды, что тоже важно, ведь одежда была пропитана энергетикой того, кто ее носил. Куклы не сшивали, а закручивали и перевязывали нитками. Лица у них не было потому, что считалось будто бы через лица кукол в них могут проникнуть и поселиться злые духи. Иногда на месте лица из ниток и лент делался крест – как символ жизни и солнца.

Куклы из ткани делились на несколько видов. 
Очистительные куклы или куклы-обереги могли вешаться около двери, таким образом, защищая дом от злых духов. "Зольная" кукла называлась так, потому что в ее головку была помещена зола из очага родного дома. Такую куклу дарили молодоженам на свадьбу, брали с собой в дорогу, на новое место жительства. Кукла на счастье – такую куклу всегда шили в подарок, по размерам она была не большой – 4-5 см.

Кукла в шубе

        Время внесло свои коррективы в изготовление кукол из ткани. Современные сувенирные куклы уже не закручиваются, а сшиваются, бывает, появляются у них и лица, а их одежда зачастую украшается стилизованным белорусским орнаментам. Есть и еще большие исключения – к примеру, куклы могут одеваться в самые различные костюмы, как вот эта, на фотографии, в дорогую шубу.

Кукла-колокольчик из глины (аналогия на тряпичные куклы)

    Солома полюбилась белорусам за красоту и тепло, ведь при умелой обработке она превращается в необыкновенные произведения искусства. Для народных обрядов из соломы плели венки, вязали снопы, мастерили фигурки. В конце XVIII – начале XIX вв. на белорусском Полесье создали знаменитые царские врата – плетеные соломенные иконостасы, распространенные лишь в нашей стране. Пожалуй, больше нигде в мире нет такого разнообразия в использовании этого необычного материала, дарящего энергию солнца.
    Народная игрушка вызывает искреннее любопытство, радость, удивление. Она лишилась той среды, для которой была рождена, превратившись в музейный экспонат или в памятный подарок, дорогой тем, что ощущается в нём теплота ручного труда и почти детская наивность, чистая и откровенная.

Народная игрушка и есть сама Сказка — вечное детство.

раскрыть » / « свернуть

НАЦИОНАЛЬНЫЕ ИНСТРУМЕНТЫ БЕЛОРУССИИ

          Родословная этих инструментов тянется еще с конца 19-го века, когда ансамбли зарабатывали на хлеб насущный игрой на свадьбах, праздниках и просто народных гуляньях. Традиционными для белорусов являлись:

Скрипка

 

Цимбалы

Скрипка и цимбалы – струнные инструменты, что выдают звуки при помощи смычка (это скрипка) или ударов деревянных палочек (это цимбалы). Такие инструменты сложно назвать белорусскими национальными, ведь применяются они во многих музыкальных композициях народов мира.

А вот белорусская трехрожковая дуда – это уже символ национального стиля. Звук на этом инструменте выходит из отверстий трубки путем прохождения воздуха по стволу. Вообще в 19-м веке живая музыка с использованием дуды была признаком богатства празднества, ведь услуги дударя стоили не дешево. На свадьбы дударя приглашали в качестве посаженного отца.

Свадьба была настоящим испытанием для музыкантов. Существовала традиция: если игра цимбалиста пришлась по вкусу молодым, невеста повязывала на музыкальный инструмент поясок. Этот поясок был частью свадебного наряда. Позже именно по количеству привязанных поясков судили о качестве игры музыканта и всего ансамбля в целом.

Изначально для внешнего антуража музыканты использовали дудочки и бубны.

Но позже на их смену пришли гармошки.

Они создавались мастерами в аутентичном белорусском стиле и имели соответствующую национальную раскраску с колоритными узорами и орнаментами. Как правило, корпус делался из натурального дерева, клавиши – из кости, а меха - из кожи. Украшали гармошку узоры, нанесенные краской или прибитые в виде металлических накладок. Все это ручная работа народных умельцев.

Интересно, что даже инструменты для создания гармошек мастера делали, бывало, тоже вручную. Звуковые панели, которые непосредственно при нажатии на клавиши извлекали звук, заказывали за границей. Чаще в Германии. Потом мастер крепил эти панели к деревянному корпусу, устанавливал костяные клавиши, украшал резьбой и металлическими накладками. В последнюю очередь крепились кожаные меха.

Все это соединялось не гвоздями и шурупами, а с помощью специального клея, рецепт которого знал мастер. Для дальнейшего использования клей хранился в банке из жести в теплом месте (чаще под лампадкой). Подгонялось все до последнего миллиметра с помощью специального деревянного молоточка - киянка или доўбня.

Жалейка –язычковый духовой инструмент, на протяжении столетий бытовавший в основном в пастушьей среде и был хорошо распространён на Руси, в Белоруссии, Украине и Литве.

Это небольшая трубка, заканчивающаяся раструбом из коровьего рога. 
Жалейка – наиболее распространённый музыкальный инструмент, широко используемый в народных оркестрах.

Колесная лира народный струнный музыкальный инструмент с крупным удлинённым корпусом, иначе называемым, например, на Украине «рыле», а в Белоруссии – «лёра».

Колесную лиру нельзя назвать исконно белорусским инструментом. Она вошла в традицию белорусов и сложила здесь традицию лирников. Образ лирника связан со старцем-мудрецом, который под аккомпанемент лиры исполнял свои духовные стихи. 

Белорусский инструмент использовался как в музыке, так и на войне, как сигнальный. Музыкальная культура Белоруссии многогранна и уникальна, она обладает неповторимым колоритом и яркими национальными чертами. А музыкальные инструменты только способствуют в её формировании.

Представить жизнь человека без музыки - невозможно, но у каждой эпохи она своя. 

раскрыть » / « свернуть

                                                       "Белы бусел – сімвал роднай Беларусі"
                                      Сцэнарый музычнай забавы для дзяцей старшай групы
Праграмныя задачы: папаўняць веды дашкольнікаў пра птушку Бусла-сімвал Беларусі; фарміраваць у дзяцей уяўленні аб нацыянальных і агульначалавечых каштоўнасцях, культурных традыцыях народа; развіваць творчыя здольнасці дашкольнікаў сродкамі музычна-гульнёвай дзейнасці; садзейнічаць стварэнню добрага настрою; выхоўваць пачуццё любві і павагі да роднага краю.
Абсталяванне: касцюм Бусла (нацыянальны беларускі касцюм, саламяны капялюш, чырвоныя боты), цацка жабка; музычныя інструменты; абручы; адзін бот бусла для гульні; кошык з пячэннем.

                                                                       Ход мерапрыемства
Гучыць песня «Буслік” сл. У. Мазго, муз. Т. Моўчан.
Вядучы. Белы бусел… Хто не ведае гэту цудоўную птушку! Нават назва яе пераклікаецца з назвай нашай краіны — Беларусь, Белая Русь.
Белы бусел з’яўляецца крылатым сімвалам нашай краіны.
Песня “Куточак зямлі” Я. Жабко
Вядучы. Народнае павер’е сцвярджае, што белы бусел прыносіць у хату ўдачу, дзяцей і нават шчасце.
Дзіця.
Няма радзімы без бацькоўскай хаты;
Бусліны клёкат — гэта родны дом;
Ты будзеш жыць шчасліва і багата,
Калі над хатай — буслава гняздо. (П. Панчанка)
Гучыць урывак з песні «Спадчына» (сл. Янкі Купалы, муз. I. Лучанка), які заканчваецца радкамі: «Аб ёй мне будзіць успамін на ліпе бусел клёкатам...».
Вядучы. Белыя буслы жывуць заўсёды побач з чалавекам. Свае масіўныя гнёзды часцей за ўсё яны будуюць на дахах жылых дамоў і хлявах, на воданапорных вежах. Белы бусел — вельмі прыгожая птушка, асабліва ў палёце: выцягнутае, як струна, белае цела з шырокімі, бліскучымі, чорнымі на канцах крыламі, з густа-чырвонымі нагамі і дзюбаю. Не заўважыць гэту птушку нельга.
Паказвае малюнак з выявай бусла ў палёце.
Вядучы. У беларускай літаратуры вельмі многа твораў пра буслоў. I амаль у кожнага паэта ёсць верш, прысвечаны гэтай птушцы.
А летнім днём блакіт нябёс бясконцы
І воблакі — мелодыя без слоў,
І над зямлёю роднай наша сонца,
І крылле прамяністае буслоў. (Пімен Панчанка)
Гучыць вясёлая музыка, заходзіць Весялінка.
Весялінка: Добры дзень!
Я, дзяўчынка Весялінка,
Люблю песенькі спяваць,
3 дзецьмі таньчыць і скакаць.
Вядучы: Добры дзень, Весялінка, мы абавязкова паскачам і патанцуем з табой, але спачатку мы раскажам пра Бусла – птушку-сімвал Беларусі.
Весялінка: Гэта вельмі цікава, я таксама кое-што ведаю пра бусла.
Бусел-гэта сімвал шчасця. Людзі лічаць, на чыім двары паселіцца бусел – там будзе шчасце і дастатак. Бусел — амаль нямая птушка. Ён не спявае, як іншыя, а выкарыстоўвае асаблівы спосаб для выражэння сваіх пачуццяў: закідвае галаву назад і пачынае хутка стукаць дзюбай.
Вядучы: А мы зараз зайграем у аркестры і паслухаем спевы птушак.

(Дзеці выконваюць мелодыю на музычных інструментах)
Вядучы: Дзеці, дык давайце паклічам бусла на наша свята.
Буська, буська, на табе жабку, ляці да нас! (працягвае цацку жабку).
Заходзіць Бусел-дарослы.
Бусел. Хто мяне клікаў? Хто мяне чакаў? Хто мне жаб прыгатаваў?
Дзеці. Мы!
Бусел. Дык дзе ж тыя жабкі?
Па балоце я хаджу, жабак есці я люблю!
Музычная рухомая гульня “Бусел і жабкі”
Усе дзеці – “жабкі” скачуць пад музыку паміж абручамі. Калі музыка сціхае, “жабкі” заскакваюць у абручы i заміраюць. Выходзіць “бусел”, гаворыць і пільна назірае, каб забраць з сабою тую “жабку”, якая зварухнецца:
У чырвоных ботах
Ходзіць па балотах
Бусел доўганосы,
Жабак сабе носіць.
Тая «жабка», якая варухнецца, трапляе ў дзюбу “буслу” i выбывае з гульні.
Бусел. Якія спрытныя жабкі! А зараз я хачу даведацца, што вы ведаеце пра мяне?
Дзеці.
- Бусел — гэта сімвал Беларусі!
- Ты шчасце людзям прыносіш!
- Кажуць, калі ўпершыню вясною бусла ў палёце пабачыш, то будзе цэлы год шчаслівы і вясёлы, рухавы і бадзёры.
Весялінка:
- I яшчэ, калі шчыра папросіш,
Ты, буслік харошы,
Дзіцятка прыносіш.
Таму, каму трэба
Сястрычка ці брацік —
Пра гэта пра ўсё
Трэба мамцы сказаці.

Падбягае хлопчык, дражніць бусла.
Дзіця. Даўганогі землямер
Схапіў жабу за каўнер,
Па траве павалачыў,
У канаве намачыў,
Вострым носам дзеўбануў,
Уздыхнуў і – праглынуў (Васіль Вітка)
Бусел. Ах ты, свавольнік! (Спрабуе дагнаць хлопчыка.)
Весялінка. Буслік, не сярдуй! Гэта ж ён пажартаваў! Хоча яшчэ з табой пагуляць!
Весялінка. Мы схавалi Бусла боты,
Каб не швэндаў па балоце.
Бусел, бусел сiганi –
Свае боты даганi.
Рухомая гульня “Буславы боты”
Дзеці становяцца ў кола і перадаюць адзін аднаму бот, а Бусел спрабуе яго дагнаць.
X л о п ч ы к: Бусел, бусел, Клёка-клёка,
Дзе ты жыў?
Б у с е л: Я жыў далёка:
За гарамі,
За лясамі,
Там, дзе Ніл,
На поўдні самым.
X л о п ч ы к: Што за Ніл?
Б у с е л: Рака такая,
Нібы мора –
Гаманкая .
А ў тым Ніле,
Хлопча мілы,
Ёсць страшыдлы-кракадзілы.
X л о п ч ы к: Як жа ты там, Бусел, жыў?
Б у с е л: А не жыў я,
Ўсё тужыў.
Дзе б ні быў,
Дзе б ні лятаў,
Родны край
Успамінаў.
(Авяр’ян Дзеружынскі)
Вядучы: Бусел, заставайся ў нас жыць. Гняздо тут сабе саўеш, дзетак выведзеш. А зараз паслухай, як нашы дзеці спяваюць.
Песня “Родны бусел” сл. Н. Галіноўскай, муз. С. Галкінай
Вядучы. Дзеці, вы ведаеце, што буслы — вельмі клапатлівыя бацькі. Больш за месяц бусел і бусліха на чарзе наседжваюць кладку. А калі вылупіцца малое, то абавязкова адзін з бацькоў дзяжурыць у гняздзе.
Весялінка: А яшчэ я ведаю што калі вельмі горача, дарослая птушка, паўраскрыўшы крылы, абараняе сваіх птушанят ад прамых сонечных промняў. А ў дождж бацькі закрываюць буслянят сваім целам.
Гульня “Сонейка і дожджык”
Выбіраюцца 2 буслы: бусел-тата і бусел-мама. Усе астатнія дзеці – бусляняты. На 1-ю частку музыкі (“свеціць сонейка”)бусляняты лётаюць, а буслы-бацькі важна ходзяць, паднімаючы лапы і крылы уверх. На 2-ю частку (“пачынаецца дождж”) буслы-бацькі раскідваюць ушыр крылы, а бусляняты бягуць хавацца ад дажджу, дзяўчынкі пад крылы маці, хлопчыкі пад крылы бацькі-бусла.
Вядучы:
Над Белай Руссю —
Белы бусел
Ладуе спраўнае гняздо.
А гэта значыць,
Белай Русі
Жыць нібы поўны песень дом.
Над Белай Руссю —
Белы бусел
3 бусліхай ў вышыні нябёс.
А гэта значыць,
Белай Русі
Наканаваны шчасны лёс. (Валянцін Лукша).
Танец з буслом “Няма такой другой Беларусі”
Вядучы: Каб заўсёды квітнела і прыгажэла наша Радзіма, трэба нам клапаціцца аб прыродзе, ахоўваць яе, берагчы ўсё жывое: расліны, жывёл, птушак. І тады нашы птушкі будуць не толькі ў вершах, малюнках і фотаздымках, але і радаваць нас сваім хараством і спевамі.
Гучыць песня «На бусліных крылах (муз. А. В. Канстанцінавай, сл. Я. Жабко).
Бусел выносіць кошык, у якім ляжыць пячэнне ў выглядзе птушак.
Бусел. Дзякуй вам, дзеткі, што мяне чакалі, звалі, добра спявалі і плясалі.
Весялінка. Дзе ж лятаў наш Бусел?
Бусел. Над прыгожай краінай, якая завецца Беларусь.
Вядучы. А які падарунак ты нам прынёс?
Бусел. Падару вам многа сонечных і радасных дзён, а яшчэ вось гэтых смачных «птушанят».
Весялінка. А цяпер, дзетвара, усім на вуліцу пара!
Песні пець, хараводы вадзіць, весела плясаць, з сонейкам гуляць!

Гучыць песня «Аист на крыше» (сл. А. ІІапярэчнага, муз. Д. Тухманава).

Источники:
Выхоўваем маленькіх патрыѐтаў: Сцэнарыі свят і забаў. ў / склад. А. В. Слабодчыкава. – Мінск : Мін. абл. ін-т развіцця адукацыі, 2019.
Журнал «Роднае слова» 1996 г.
Жабко Янина. Катится по небу солнышко. Нотный сборник. Издательство: Современное слово, 2003 г.
Журнал «Беларуская мова і літаратура” 2008 № 5

раскрыть » / « свернуть

ГУЛЬНЯ – ПАДАРОЖЖА “ВАНДРОЎКА  ПА РОДНАЙ  БЕЛАРУСІ”

 

Мэта: фарміраваць пазітыўныя адносіны да Рэспублікі Беларусь, павагу і цікавасць да гісторыі і традыцый сваёй краіны, папоўніць веды аб Беларусі.

Рэквізіт:маршрутныя лісты для каманд-удзельніц;пытанні да кожнай станцыі; лісточкі, на якіх напісаны прозвішчы беларускіх паэтаў.

Музыкальнае суправаджэнне: мелодыя песні “Завешся ты ласкава Белай Руссю”/муз. Л.Захлеўнага, сл. І.Лучанка/

 

Вядучы:/на фоне мелодыі “Завешся ты ласкава Белай Руссю”/

              О,Беларусь, майго народа сэрца,

              Твой гулкі рытм нікому не спыніць.

              У вернасці Айчыне не клянецца,

              Той, хто не можа без яе пражыць.

               Мяне ты і вучыла, і лячыла,

               Я пра цябе спяваю зноў і зноў.

               Мая зеленакрылая Айчына,

               Краіна бессмяротных курганоў.

Зямля бацькоў – жыцця крыніца. Менавіта тут, ля парога бацькоўскага дома, і пачынаецца наша з вамі агульная Радзіма – Рэспубліка Беларусь. І не важна, жывеш ты ў вялікім горадзе, ці ў маленькай вёсачцы. Толькі пад небам роднай Беларусі вы можаце знайсці сваё месца, раскрыць свае здольнасці, прынесці карысць грамадству, адчуваць сябе сапраўднымі патрыётамі Беларусі.

Дарагія сябры! Сёння мы з вамі адправімся ў падарожжа па нашай роднай Беларусі. Сёння вы адначасова праверыце свае веды і пазнаеце шмат новага і цікава пра Беларусь. Для гэтага вам неабходна пераадолець 12 станцый, якія указаны ў вашых маршрутных лістах. Я запрашаю да мяне камандзіраў ад кожнай группы для атрымання маршрутных лістоў.

 У добры шлях!

1.Станцыя “Гарады Беларусі”

 1.Горад Беларусі, які носіць жаночае імя./Ліда/

 2.Горад, ў якім схавалася слова “слон”./Слонім/

 3.Горад, які першы прыняў бой у пачатку Вялікай Айчыннай вайны./Брэст/

 4.Горад, які мае пушыстае імя./Пухавічы/

 5.Горад, які мае мужчынскае імя./Барысаў/

 6.Горад, назва якога звязана з назвай пушнога звярка, які водзіцца ў Беларусі./Бабруйск/

 7.Гарады, якія адрозніваюцца адной буква./Мінск,Пінск/

 8.Адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі./Полацк/

 9.Горад,у гонар якога Сімяон Полацкі ўзяў сабе прозвішча./Полацк.Ён там нарадзіўся/

 10.Старыжытны горад, у якім нарадзіўся Францыск Скарына./Полацк/

 11.Сталіца Рэспублікі Беларусь./Мінск/

 

2.Станцыя “Экалагічная”

 1.Назавіце самыя вялікія рэкі Беларусі./Днепр,Неман, Прыпяць, Заходняя Дзвіна, Сож, Бярэзіна/

 2.Якая рыба мае змеявідную форму і жыве ў азёрах./Вугор/

 3.Назавіце жывёлу беларускіх лясоў – сімвал Беларусі./Зубр/

 4.Чкі абласны цэнтр Беларусі ўзяў назву ад брозавай кары./Брэст/

 5.Якая птушка можа зрабіць гняздо на страхе хаты./Бусел/

 6.Якія птушкі з’яўляюцца ўрачамі лесу./Дзяцел, сініца, попаўзень/

 7.Якіх птушак называюць гарадскімі жыхарамі./Вераб’ёў/

 8.Якую расліну называюць сябрам таго, хто ідзе пешшу./падарожнік/

 9.Якія вы ведаеце нацыянальныя паркі Беларусі./Прыпяцкі, Нарачанскі, Белавежская пушча, Браслаўскія азёры/

 10.Навошта ў краіне ствараюцца прыродаахоўчыя тэрыторыі./Для аховы рэдкіх відаў жывёл і раслін, якія занесены ў Чырвоную Кнігу рэспублікі Беларусь/

 11.Назавіце рыб, якія жывуць у рэках Беларусі./Карась, шчупак, судак, налім,ерш, акунь і інш./

3.Станцыя “Чым і кім славіцца мой край”

 1.Хто такі Ф.Скарына./Першадрукар/

 2.Якіх вядомых гістарычных асоб Беларусі вы ведаеце./Рагвалод, Кірыла Тураўскі, Ефрасіння Полацкая і г.д./

 3.Якую выдатную дату адзначаюць Беларусы 3 ліпеня./Дзень незалежнасці/

 4.Якога колеру было адзенне беларусаў у старажытнасці./Белага/

 5.Назавіце абласныя цэнтры Беларусі./Мінск, Гродна, Гомель, Магілёў, Віцебск, Брэст/

 6.Назавіце самы старажытны горад Беларусі./Полацк. Ён заснаваны ў 862 годзе/

 7.У якім горадзе адбываецца фестываль “Славянскі базар”./У Віцебску/

 8.Назавіце нацыянальную скарбніцу, якая сёння з’яўляецца сімвалам Беларусі./Нацыянальная бібліятэка/

 9.Назавіце першую сталіцу Вялікага Княства Літоўскага./Навагародак/

 10.Хто напісаў паэму “Песнь пра зубра”./М.Гусоўскі/

 11.Назавіце імя першага прэзідэнта Рэспублікі Беларусь./А.Р.Лукашэнка/

 

4.Станцыя “Дзякуй дзеду за Перамогу”

 1.Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна./22 чэрвеня 1941 года/

 2.Назавіце дату вызвалення ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў г.Мінска./3 ліпеня 1945 года/

 3.Назавіце гарады-героі./Мінск,Брэская крэпасць, Ленінград, Севастопаль, Курск, Кіеў, Адэса, Наварасійск, Тула, Керч, Сталінград/

 4.Хто такі бацька Мінай./Камандзір партызанскага атрада/

 5.Колькі беларусаў загінула ў гады Вялікай айчыннай вайны./Кожны чацвёрты/

 6.Назавіце дзень перамогі над фашысцкай Германіяй./9 мая 1945 года/

 7.Якіх піянераў-герояў вы ведаеце./Л.Голік, М.Казей, З.Партнова, В.Коцік/

 8.Што сімвалізуе помнік Курган Славы./Яднанне 4 франтоў/

 9.Як называецца мемарыяльны комплекс, які ўшаноўвае памяць пра мірных жыхароў, спаленых фашыстамі вёскі./Хатынь/

 10.Што такое “рэйкавая вайна”./У гады вайны партызаны праводзілі аперацыі па падрыве чыгункі/

 11.Як называлася аперацыя па вызваленню Беларусі./Багратыён/

 

5.Станцыя “Што  ты ведаеш пра Беларусь”

 1.Назавіце асноўны закон Беларусі./Канстытуцыя РБ/

 2.Што ўвасабляюць сцяг, герб, гімн Беларусі./Радзіму/

 3.Якім колерам нашы продкі размалёўвалі шчыты./Чырвоным/

 4.Расліна, якая з’яўляецца сімвалам працы і дабрабыту./Лён/

 5.Якія прадметы адзення ў даўніну з’яўляліся адметнымі рысамі знатных людзей./Чырвоная шапка, чырвоныя боты/

 6.Колькі колераў мае беларускі сцяг./Тры - зялёны, чырвоны,белы/

 7.Якія кветкі маюцца на беларускім гербе./Канюшына, лён/

 8.Назавіце Дзень Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь./15 сакавіка/

 9.Дзень дзяржаўнага сцяга і герба Рэспблікі Беларусь./Другая нядзеля мая/

 10.Як называецца галоўная песня краіны./Гімн/

 11.Якія краіны з’яўляюцца суседзямі Беларусі./Польша, Літва,Латвія, Расія, Украіна/

 

6.Станцыя “Мая Кругляншчына”

 1.Назавіце год заснавання Круглага./1524/

 2.Дата вызвалення Круглянскага раёна  ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў./28 чэрвеня 1944 года/

 3.Назавіце мастака, які жыў у вёсцы Лыскаўшчына./Неўраў М.В./

 4.Вядомы генерал царскай арміі, які пахаронены ў весцы Тубышкі./М.Р.Чарняеў/

 5.Дзе пахаваны герой Савецкага Саюза А.С.Лукашэвіч./в.Глубокае/

 6.Назавіце год адкрыцця раённага гісторыка – краязнаўчага музея./1991/

 7.Як назву носіць помнік у гонар падпольшчыкаў,які знаходзіцца ў гарадскім парку./АБЗВР – аганізацыя барацьбы за вызваленне Радзімы/

 8.Імя заслужанага будаўніка РБ, кіраўніка ПМК-266б/М.В.Патрончык/

 9.Якую назву носіць галоўная вуліца г.п.Круглага./Савецкая/

 10.Што вырабляе народны майстар А.А.Харкевіч./Музыкальныя прылады/

 11.Як называеццца вядомае возера каля в.Шапялевічы./Хотамле/

7.Станцыя “Казачная”

 1.Якімі словамі пачынаецца казка “КурачкаРаба”./Жылі-былі дзед і баба. Была ў іх курачка Раба/

 2.Што казала Каза-манюка кожны раз дзеду, калі вярталася з пашы./Нідзе не была, нічога не ела, нічога не піла.толькі як беглда праз масток,ухапіла кляновы лісток/

 3.Якімі словамі заканчваецца казка “Як курачка пеўніка ратавала”/”Ку-ка-рэ-ку!Чуб-чубатка-маладзец! Тут і казцы канец”/

 4.З якой казкі гэтыя радкі? Хто яе напісаў?

 З доўгімі вусішчамі,

 З чорнымі вачышчамі,

 Зыркімі,лупатымі,

 З лапамі рагатымі,

 Шырачэзнымі ў шыі,

 Клешні во якія!/Я.Колас.Рак-вусач”/

 5.то адправіў тэлеграму?

а/Гэй,каза,збірай манаткі,

Уцякай хутчэй ты з хаткі.

Бовунь дзед ідзе,

Ён касу нясе./Каза-манюка/

 б/Карова,карова,дай масла!

Пеўнік ляжыць, не дыхае,бабінкай падавіўся.

/Як курачка пеўніка ратавала/

 в/”Я ад бабкі ўцёк,я ад дзедкі ўцёк,

А ад цябе,ліса, і падаўна уцяку” /Калабок/

6.Успомніце казкі,персанажам якіхз’яўляецца лісіца/”Воўк і лісіца”, “Мужык, воўк і ліса”, Зайкава хата”, “Коцік,пеўнік і ліса”, “Як хто звяроў напалохаў”/

 7.Каму належаць гэтыя рэч?/вядучы паказвае/

а/Яйка/курачка Раба/

б/Іголка/Кашчэй Бессмяротны/

в/Чаравічок/Папялушка/

г/Каласок/Пшанічны каласок/

д/Боты /Кто у ботах/

е/Парасон/Старуха Шапакляк/

8.Станцыя “Мова маёй бабулі”

 Вядучы: На гэтай станцыі мы з вамі звернемся да народнай мудрасці.Гэта прыказкі і прымаўкі, фразеалагізмы, якія робяць нашу мову больш яркай і каларытгнай.Я буду гаварыць пачатак прыказкі, а вы – яе заканчэнне.

 Ваўкоў баяцца …/у лес не хадзіць/

 У чужым воку саломку бачым…/у сваім бервяна не заўважаем/

 Хто апарыцца на малацэ…/той і на ваду дзьмухае/

 Было б балота…/а чэрці знойдуцца/

 Век жыві…/век вучыся/

 Гром не грымне…/мужык не перахрысціцца/

 Гультай за работу…/мазоль за руку/

 Каб ведаў,дзе павалішся…/то саломкі падаслаў бы/

 З ваўкамі жыць…/па-воўчаму выць/

 Бадлмвай карове…/бог рагоў не дае/

 Ведае кошка…/чыё сала з’ела/

 Добрая слава на палічцы ляжыць…/а рэнная па дарожцы бяжыць/

 

9.Станцыя “Спяваем разам”

 Удзельнікі пяваюць беларускія песні, якія павінны адгадаць па першым акордам мелодыі, і праспяваць прыпеў.

 

10.Станцыя “Гульнёвы падворак”

 Гульня “Пеўні”

 Удзельнікі закладваюць рукі за спіну, падгінаюць адну нагу і,скачучы на другой, штурхаюць праціўніка грудзьмі або плячом. Той, хто страціў раўнавагу і стаў на зямлю дзвюма нагамі, выбывае з гульні.

Гульня “Воўк і каза”

  Дзеці выбіраюць ваўка і казу. Астатнія –пастухі.Пастухі бяруцца за рукі, рухаюцца па кругу, у сярэдзіне якога знаходзіцца каза. Воўк павінен злавіць казу. Прабрацца ў сярэдзіну круга воўк можа толькі праз вароты, калі два пастухі, якія знаходзяцца побач, падымуць рукі ўверх. Калі воўк зловіць казу, яна становіцца ваўком, а адзін з пастухоў становіцца казой.

Гульня “Самы кемлівы”

 Абазначаюцца месцы /лес, балота, поле/. Дзеці становяцца ў  ў шарэнгу, вядучы называе расліны /гэта могуць быць – авёс, чарот, пшаніца,сасна,ландыш. Кукуруза і г.д./ Дзеці павінны па чарзе бегчы ў той бок,дзе расце гэта расліна.

11.Станцыя  “З крыніц спрадвечных”

Удзельнікі выбіраюць лісточкі, на якіх напісаны прозвішчы беларускіх паэтаў. Ім неабходна прачытаць па аднаму вершу выбранага аўтара.

Падвядзенне вынікаў гульні адбываецца ў актавай зале, пасля таго, як каманды пройдуць усе станцыі.

раскрыть » / « свернуть

Засваенне дзецьмі беларускай мовы ажыццяўляецца ў спецыфічнай сітуацыі руска-беларускага блізкароднаснага двухмоўя. Для большасці дашкольнікаў першай мовай, на якой яны вучацца гаварыць і думаць, з'яўляецца руская. У той жа час дзеці даволі рана далучаюцца да беларускай мовы, чуючы яе па радыё, тэлебачанні, ад некаторых дарослых і ў дзіцячым садзе, на асобных занятках. Аднак паўнавартаснае беларускамоўнае асяродзе ў дашкольнікаў адсутнічае. Больш таго, дзеці могуць карыстацца рускай мовай нават тады, калі да іх звяртаюцца па-беларуску, ведаючы, што іх разумеюць. Такім чынам, маўленчыя сітуацыі, у якіх аказваюцца дзеці, не ствараюць у іх жыццёвай неабходнасці размаўляць па-беларуску. З іншага боку, стыхійнае авалоданне беларускай мовай прыводзіць да змешвання рускага і беларускага маўлення дзяцей. Такім чынам, гэта патрабуе спецыфічных падыходаў да навучання дзяцей беларускай мове.

Творы фальклору сваім зместам і формай найлепшым чынам дапамогуць ў гэтым. Паступова яны ўводзяць малога ў стыхію народнага словы, раскрываюць яго багацце і прыгажосць. З'яўляюцца ўзорам прыгажосці мовыі. Народныя казкі, спрыяюць засваенню ўсіх формаў мовы, якія даюць магчымасць выпрацоўкі ў дзяцей ўласных моўных навыкаў. Зараз дадзеная праблема становіцца яшчэ больш актуальнай. Недахоп часу ў бацькоў, адсутнасць актывізацыі беларускай мовы з боку бацькоў - прыводзіць да праблем развіцця маўлення дзяцей. Нажаль, дзіця больш часу праводзіць за кампутарам, чым у жывым асяроддзі.

З прычыны гэтага, творы народнай творчасці практычна не выкарыстоўваюцца нават ў малодшым узросце. Дашкольны ўзрост - гэта перыяд актыўнага засваення дзецьмі гутарковага мовы, станаўлення і развіцця ўсіх бакоў мовы: фанетычнай, лексічнай, граматычнай. Паўнавартаснае валоданне роднай мовай у дашкольным дзяцінстве з'яўляецца неабходнай умовай для разумовага, эстэтычнага, маральнага выхавання дзяцей. Чым раней дзеці чуюць беларускую мову, тым вальней яны будуць карыстацца ей ў далейшым. Але жыццё ў рэчышчы народнай культуры не можа быць навязана бацькам. Яно можа быць толькі вынікам натуральнага выбару кожнага чалавека, які бачыць менавіта ў гэтым карысць для дзяцей і адчувае пульс роднай культуры ў самім сабе. Дзяцінства немагчыма ўявіць без казкі, таму што слухаць казкі, якія табе расказваюць тата і мама, бабуля ці дзядуля, ці добрая выхавацелька, калі бацькоў няма побач гэта адно з правоў дзіцяці, запісаных у Канвенцыі аб правах дзіцяці. У ёй сказана, што дзіця мае права на зносіны і на ўвагу, на паўнавартаснае развіццё, на выражэнне сябе, на адпаведную свайму ўзросту і зразумелую ў гэтым узросце інфармацыю, а таксама на вывучэнне культуры свайго народу. Усё гэта ёсць у казках.

Казкі вучаць і перасцерагаюць, казкі звязваюць нашых пра-прадзедаў ды пра-прабабуляў з намі. Казкі - гэта ўтульны сямейны вечар, калі клопаты вялікага свету засталіся за сценамі Вашага дому, а Вы і Ваш час належаць толькі Вашым дзецям Калі мы гаворым пра Канвенцыю аб правах дзіцяці, у першую чаргу мы думаем пра глабальныя рэчы: пра мір, пра вайну, пра адукацыю, пра ежу, пра жытло і здароўе. Бясспрэчна, гэта вельмі важна. Але Вашая ўвага, Вашыя абдымкі, Вашая сіла і абарона, Вашая пяшчота і клопат вельмі патрэбныя Вашым дзецям.

Казкі - гэта цэлы чароўны свет, у якім Вы падарожнічаеце разам, трымаючыся за рукі. Свет, у якім Вашае дзіця можа стаць веліканам і навучыць Вас, дарослага чалавека, чаму-небудзь новаму.

раскрыть » / « свернуть

Географическая справка

Улица расположена в направлении юг-север. С юга ограничена улицей 17-го Сентября, с севера – переулком Пушкина. Пересекает улицы Минскую, Я. Купалы, Пушкина. Носит имя С. Десюкевича – одного из руководителей партизанского движения на территории Ляховичского района в годы Великой Отечественной войны.

Десюкевич Степан Константинович родился в 1913 году в деревне Могильно Узденского района Минской области. Накануне войны был секретарем Любчанского райкома. В партизанах с октября 1942 года: командир отделения, политрук роты, с апреля 1943 года уполномоченный межрайкома КП(б)Б Слуцкой зоны по Ляховичскому району. В сентябре 1943 – июле 1944 года – Секретарь Ляховичского подпольного райкома КП(б)Б, одновременно с января 1944 года – комиссар 19-й партизанской бригады имени В. Молотова. 24 октября 1943 года под руководством С. Десюкевича в Машуковском лесу был напечатан первый номер газеты «Савецкі патрыёт».

После освобождения района С. Десюкевич до 1946 года был первым секретарем Ляховичского райкома КП(б)Б. В 1949 году окончил Высшую партийную школу при ЦК ВКП (б). Затем был на партийной работе в Барановичах, Слониме, Гродно.
Умер в 1979 году.

Географическая справка

Улица Астапова находится в восточной части города Ляховичи. Ограничена с севера улицей Янки Купалы, на юге – улицей 60 лет Октября.

Биографическая справка

Астапов Александр Фёдорович (1911 – 1976) – один из организаторов и руководителей партизанского движения на территории Брестской области в годы Великой Отечественной войны, почетный гражданин города Ляховичи.

Родился в деревне Прыгуново Шумилинского района Витебской области. Член КПСС с 1945 года. Одним из первых вступил в созданный в родной деревне колхоз. Работал в полеводстве счетоводом. С 1933 года призван в Красную Армию. Накануне войны – командир взвода Гомельского военного пехотного училища. С первых дней войны был на Западном фронте, командир роты. С ноября 1942 года – командир взвода, с января 1943 года – командир партизанского отряда имени С. Г. Лазо, с января 1944 года – начальник штаба 19-й партизанской бригады имени В. М. Молотова, действовавшей на территории Ляховичского района. С июня 1944 года стал редактором газеты «Советский патриот» – органа Ляховичского подпольного райкома КП(б)Б. После войны – редактор Ляховичской районной газеты.

Награжден орденом Красного Знамени.

Михаил Николаевич Пташук
(28.01.1943-27.04.2002) Режиссер, народный артист Республики
Беларусь. Его лучшие произведения: “Время выбрало нас”, “Возьму твою боль”, “Черный замок Ольшанский”, “Знак беды”, “В августе 44-го”, “В июне 41-го”. В доме, где он проживал, создан музей. Он находится по адресу: Ляховичский район, д. Федюки, ул. Садовая, 48.

Федор Михайлович Евлашевский (1546–1616)

Географическая справка

Переулок Евлашевского расположен на левом берегу реки Ведьма между улицами Титовича и Советской. На сегодняшний день на улице расположено всего 5 домов.

Биографическая справка

Федор Михайлович Евлашевский (1546–1616) – белорусский общественный деятель, мемуарист. Родился 7 февраля 1546 года в городе Ляховичи в православной шляхетской семье. В 1566 году обратился в кальвинизм. Работал помощником судьи в Новогрудке, представлял новогрудскую шляхту на Люблинском (1569) и Варшавском (1579) сеймах. Был одним из авторов тогдашнего государственно-правового документа – «Трибунала Великого княжества Литовского». Воспоминания Евлашевского (1603–1604) – ценный источник сведений об истории и быте белорусского дворянства второй половины XVI века. Его мемуары хранились в Варшаве и впервые были опубликованы в 1886 году в журнале «Киевская старина».

Историческая справка

До 1989 года носил переулок носил название Жданова. Решением Ляховичского городского Совета народных депутатов от 30.01.1989 переулок Жданова переименован в переулок имени Ф. Евлашевского.

раскрыть » / « свернуть

Белорусский орнамент: описание, история и интересные факты

Традиции.
Они есть в каждой семье. В каждом народе и государстве. В разных местностях есть свои приметы, поговорки. Свои привычки. Свой язык. Чему мать обучает свое дитя, кроме первичных навыков и языка? Каждая мать передает своему ребенку традиции своего народа. Готовит национальные блюда. Одевает в национальный костюм, может, только и в праздник. И в эти, казалось бы, обычные моменты передает частичку истории. Любовь к предкам, к своей земле. К тому, что незримо есть в каждом человеке. Как часто мы не обращаем на такие вещи внимания, и нам кажется это совсем обычным делом.
Даже рассматривая картинки в старых книжках и надевая вышитые вещи, мало задумываемся, кто придумал этот узор и для чего он, что в себе несет.
История происхождения
Первые задокументированные белорусские орнаменты начали прослеживаться со второй половины XIX века. Ранних документов нет, и мы можем судить об истории развития орнамента только из материальных данных, сохранившихся до наших времен. Белорусское искусство очень тесно переплетается с умениями всех славянских народов. Проживая рядом, люди обменивались вещами, продавали их. Они верили в одних и тех же богов. Это сыграло свою роль в истории каждого народа. Так же происходило и с изобразительным искусством, на основе которого и зародился белорусский орнамент. В средние века на территории современной Беларуси очень уважаемыми были резчики по дереву и металлу. Они выполняли удивительные узоры. Так и распространился белорусский орнамент дальше.
Первые орнаменты
Первые белорусские орнаменты были в большинстве геометричными. Также разбавлялись пышными растительными узорами. Они имели особое значение. Такими орнаментами украшали одежду, домашнюю утварь. Основу узоров составляют широкие полосы из ромбов, треугольников и розеток. Конечно, важным элементом первых орнаментов был крест. Этот символ с древних времен считался оберегом. Современные белорусские орнаменты также вышиваются крестом. Техника выполнения очень проста. Сначала в одну сторону рисунка проходят половиной стежков и, возвращаясь, накрывают стежок ниткой. Так и получается крестик. Такая техника позволяет в короткое время и без особых усилий забивать большую площадь орнамента.
Как развивался орнамент?
Развитие вышивки шло постепенно. Сначала активно вышивались разнообразные геометрические узоры. Постепенно к ним добавлялись пышные растительные узоры. Изображали различные формы мира. Также мастера добавляли в вышивку украшающие швы, которые становились неотъемлемой частью орнамента. Сочетание разных цветов тоже было не с самого начала. В некоторых вышивках преобладает красный, белый или черные цвета. Позже стали сочетать черный с красным. Больше всего изменений белорусские узоры и орнаменты претерпели в период капитализма. Это уже обусловлено наложенным отпечатком власти над народом. Сам орнамент сформировался на протяжении нескольких столетий и отличается своим генетическим единством основных элементов по всей территории Беларуси. Хоть в каждой местности и добавлены свои мотивы.
Описание орнамента
Традиционный белорусский орнамент выглядит геометрическим. На первый взгляд, это очень сложное переплетение разного рода геометрических фигур. В нем можно более всего выделить прямые и зигзагообразные линии. Разной формы большие и маленькие кресты, треугольники, квадраты, прямоугольники, звезды. Одним из самых важных изображений в белорусском орнаменте является ромб. Он считается символом большого солнца, Земли-кормилицы, а также дождя и урожая. Используется изображение не только ромба, но и разных его частей. Позже всего появились изображения людей, птиц, зверей. Птиц обозначали как символ весеннего тепла и света. В народных мифах и поверьях они приносили весну на своих крыльях. Для большей сказочности их изображали в очень пышном оперении, а на головах вышивали крестики, имитировавшие символы огня и солнца. Самыми последними начали изображать людей, а именно женские фигуры. Но они были самым важным элементом в вышивке белорусского орнамента. Вышивали фигуры Масленицы, русалки, Матери-Земли, Лады, Купалинки. Эти мифические фигуры несли определенный смысл, а именно плодородие и продолжение жизни на земле, и были почти священны.
Символы белорусского орнамента
Орнамент — это не просто красивые рисунки, которые украшают вышивку. К каждому символу есть свое обозначение, которое отражает его суть. Несет в себе смысловую нагрузку. Большое дерево символизирует бессмертие и вечность. Символ, напоминающий масленицу, называется Житняя Баба, и он несет в себе плодородие. Ромб в ромбе – пробуждение природы весной. Есть символ матери и девушки березы. Символ, который защищает детей. Символ для крепкой семьи (такие вышивали на свадебных рушниках).
А для любви в белорусском орнаменте есть не один символ, а целых четыре. Символ зарождающейся любви, любви в расцвете, любви без взаимности и памяти о любви. Очень приятно, что такую тему, как любовь, в этом искусстве не обошли стороной.
Использование орнамента в вышивке
Вышивка белорусским орнаментом встречается по всей территории этой страны. Но в каждой местности она и отличается своими особенностями и фигурами. Везде использовались полосы и разнообразные бордюры в вышивке. Каждый регион по-разному располагает узоры, орнаменты и символы. Так, в схеме вышивки белорусского орнамента на востоке Полесья встречается больше растительных узоров. Геометрических мотивов почти не наблюдается, их вытеснили изображения роз, которые в большинстве вышивают белым и красным цветом. В некоторых районах преобладает ромбическое изображение даже в полосах, которые украшают низ рубах.
Основной интерес в вышивке рушников представляют вышивки полесских мастеров. Рушники с их вышивкой в основном использовали для свадеб. На них изображены все традиционные символы на добрую жизнь, крепкую любовь и плодородие для молодой семьи. Схема белорусского орнамента сложностью не слишком отличается от украинской или литовской вышивки. Все же соседние народы, и узоры немного схожи.
Узор на флаге
Орнамент белорусского флага означает народное единство, культуру и духовное богатство. Связь с предками и дань традициям. Узор на белорусском флаге традиционно красный, геометрический. Он больше похож на орнамент, который изображают на сорочках и рубахах. Но орнамент не просто взят с неба, он изображен в 1917 году крестьянкой Матреной Макаревич и имеет название «Восходящее солнце».
Размещение на флаге орнамента дает возможность быстро идентифицировать флаг, а также несет посыл единения с предками и уважение собственной культуры. Также в нем содержится некое пожелание благополучия и процветания. Такие узоры всегда считались оберегами. Может, и этот узор незримо хранит белорусскую землю.
Если разобрать орнамент на символы, то там мы увидим большой ромб, обозначающий восходящее солнце. А по обе стороны от него символы богатства и благосостояния.
Интересные факты
Белорусский орнамент на флаге Белоруссии заменяли. Изначально он был белым на красном поле. Это наверняка следствие советского прошлого. Но после распада СССР цвета на орнаменте были восстановлены правильно. Так, как мы видим их сейчас. Красный орнамент на белом поле. Еще один интересный факт заключается в вышитой белорусским орнаментом одежде. Некоторые верят, что при ношении одежды, на которой изображены нужные тебе символы, можно повлиять на судьбу. Это не лишено смысла. Ведь люди верят, что некоторые изображения, те же руны, способны влиять на жизнь. В той же степени рассматривается и орнамент, как некогда его назвали «шифр народа». Если символы, которые вышиваются, несут в себе значение здоровья и благополучия, то, возможно, имея их на одежде, можно стать немного здоровее.
Еще мастера белорусского орнамента утверждают, что, вышивая его, успокаиваешься, мысли приходят в порядок и на душе становится светлее. Это своего рода медитация. Только в итоге из-под рук мастера выходит шедевр. Ну, и польза для психического и физического здоровья несомненна.

раскрыть » / « свернуть

ГУЛЬНІ-КАРАГОДЫ
1.1. Бярозка
Задача: практыкаваць у хадзьбе па кругу, узгадняючы рух са словамі песні. Фарміраваць пачуццё калектывізму.
Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца дзяўчынка-бярозка. Дзеці ходзяць па кругу, паклаўшы хустачкi на плячо, i спяваюць.
Бярозка белая,
Макаўка зялёная,
Летам махнаценькая,
3імой сучкаваценькая,
Дзе яна стащь,
Там i шуміць.
Дзяўчынка-бярозка, што стаіць у крузе, пад песню забірае ў тых, хто гуляе, хустачкі, паднімае ix над галавой, і, калі заспяваюць:
Бярозка зялёненькая,
Вясной вясёленькая,
Сярод поля стаіць,
Лicточкамі шуміць,
Грыміць, гудзщь,
Залатым вяночкам звініць,—
бярозка iмiтye шум лістоў, рух галінак,— яна шамаціць сукенкай, махае над галавой хустачкамі. Пад прыгаворку: «А восенню кapaнi у бярозкі засынаюць, лісточкі ападаюць!»— дзяучынка-бярозка абыходзіць карагод i кожнаму на плячо кладзе яго хустачку.
Правілы гульні: хустачкі у тых, хто гуляе, павінны ляжаць свабодна, каб дзяўчынка-бярозка змагла легка ix узяць
1.2. Лянок
Задача: практыкаваць ва уменні ўзгадняць pyxi ca словамi пecнi. Выхоўваць пачуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.
Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто прымае удзел у гульні, выбіраецца «бабуля». Астатнія становяцца ў круг. Яны пытаюцца:
— Што ты, бабуля, нам прасці дасі? Бабуля выходзіць у цэнтр круга i адказвае:
— Старым бабулькам воўны пасмачку, А прыгожым маладзічкам белы лянок!
Пасля гэтага дзеці разам з бабуляй пачынаюць спяваць, паказваючы pyxaмi дзеянні, пра якія гаворыцца ў пecнi:
А мы сеялі, сеялі лянок,
Белы, слаўны кужалёк!
Урадзіся, наш лянок!
Урадзіся, кужалёк.
Мы лянок ipвaлi, ж а л i,
Абразалі, у полі слалі,
У снапочкі 3бipалi.
Урадзіся лянок
Белы, слаўны кужалёк.
Правілы гульні: дзеці павінны дакладна выконваць дзеянні, якія паказвае «бабуля».
1.3. Пляцень
Задача: удасканальваць навыкі хадзьбы i бегу у калоне, мяняючы тэмп i напрамак. Развіваць пачуццё сяброўства.
Aпicaннe гульні: дзеці становяцца адзін за адным у рад. На увесь рад расцягваецца вяроўка, якую кожны трымае ў руцэ. Усе ідуць адзін за адным i спяваюць:
Кругом бярозанькі ідзём,
Каля яе ўсе плятнём.
Плець-плець пляцёна
Кругом ствала абвядзёна.
Уецца пляцень, пляцецца
У поле, у лес валачэцца.
Расплятайся, пляцень, распляціся,
Залаты вузельчык развяжыся.
Вядучы заблытвае карагод, пакуль не "запляце” пляцень. Расплятаюць пляцень пад прыгаворку:
Сто дашкалят
Усе у адзін рад,
Разам звязаны стаяць.
Пляцень, расплятайся,
На. бярозаньку завівайся.
Вядучы бягом вядзе за сабой дзяцей, пры гэтым ён пятляе, робіць крутыя павароты, i той, хто не устаіць на нагах i ўпадзе, выбывае з гульні.
Правілы гульні: на працягу ўсёй гульні дзеці павінны моцна трымацца за вяроўку. Калі хто-небудзь з дзяцей паваліўся, усе ўдзельнікі гульні спыняюцца.
1.4. Грушка
Задача: удасканальваць навыкі бегу з выкрутамі, уменне хутка арыентавацца ў навакольным.
Aпicaннe гульні: дзеці ўтвараюць круг, у сярэдзіне якога знаходзіцца дзяучынка ці хлопчык. Гэта i ёсць «груш¬ка». Дзеці ідуць у карагодзе вакол гpyшкi i спяваюць:
Мы пасадзім грушку
Усе, усе,
Няхай наша грушка
Расце, расце.
Вырасці ты, грушка,
Вось такой вышыні,
Распусціся, грушка,
Вось такой шырыні.
Расці, расці, грушка,
Ды у добры час.
Патанцуй,- Марылька,
Паскачы для нас.
А ужо наша грушка
Распусцілася,
А наша Марылька
Зажурылася.
А мы тую грушку
Весяліць будзем.
I з нашай Марылькай
Скакаць будзем.
На словы «I з нашай Марылькай скакаць будзем» дзеці падыходзяць да грушкі i выконваюць разам з ей танцавальныя pyxi.
Правілы гульні: дзеці павінны выконваць танцавальныя pyxi, узгадняючы ix ca словамі песні.
1.5. Вузельчык
Задача: развіваць узгодненасць рухаў. Выхоўваць па¬чуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.
Апісанне гульні: два ўдзeльнiкi гульні трымаюць у ру¬ках паясы, утвараючы вароты ў выглядзе вялiкaгa іголкавага вушка. Астатнія ўдзельнікі становяцца ў рад, бяруцца за pyкi i, рухаючыся ўздоуж пляцоўкі, спяваюць:
Іголка — шнырала,
Увесь свет прыбрала,
Прыбрала, абшыла,
Сама голая хадзіла.
Тонкая ды долгая,
Аднавухая ды вострая.
А я тычу — натычу:
Носік стальны
Хвосцік ільняны!
Дзеці праходзяць у вароты, iмiтyючы нiткy, якую. зацягваюць у iгoлкy. Апошні ў радзе «зацягвае вузельчык»— паясамі скручвае дзяцей, якія ўтвараюць вароты, i вядзе ix за сабой, прыгаворваючы:
Хивсцік ніцяны
Цягну зa сабой.
Праз палаьнo ён праходзщь,
Канец сабе находзіць...
Правілы гульніi: дзеці, якія утвараюць вароты, павінны стаяць адзш адзін каля аднаго на адлегласці нацягнутага паміж iмi пояса (1 м); aпoшнi ў радзе ігрок які зацягнуў вузельчык, не павінен хутка рухацца, каб не паваліць «зацягнутых» паясамі дзяцей.
1.6. А мы проса сеялі
Задача: удасканальваць навыкі перамяшчэння шарэнгай: выхоўваць пачуццё калектывізму, сяброўскія адносіны дзяцей паміж сабой.
Апісанне гульні: дзеці, узяушыся за pyкi, стаяць дзвюма шарэнгамі, тварам адзін да аднаго. У адной шарэнзе хлопчыкі, у другой —дзяучынкі.
Хлопчыкі шарэнгай падыходзяць да дзяўчынак i спяваюць:
— А мы проса сеялі, сеялі! (ідуць на сваё месца.)
Дзяучынкі паўтараюць гэтыя ж pyxi i таксама спяваюць:
— А мы проса вытапчам, вытапчам, вытапчам!
— Ды чым жа вам вытаптаць, вытаптаць, вытаптаць? (Ідуць i спяваюць хлопчыкі.)
— А мы коней выпусцім, выпусцім, выпусцім! (Ідуць i спяваюць дзяўчынкі.)
— А мы коней пераймём, пераймём, пераймём! (Ідуць i спяваюць хлопчыкі.)
— Ды чым жа вам пераняць, пераняць, пераняць? (Ідуць i спяваюць дзяучынкі.)
— А шаўковым повадам, повадам, повадам! (Ідуць хлопчыкі.)
— А мы коней выкупім, выкупім, выкупім! (Ідуць дзяўчынкі.)
— Ды чым жа вам выкупіць, выкупіць, выкупіць? (Ідуць хлопчыкі.)
— А мы дадзім сто рублёў, сто рублёў, сто рублёў! (Ідуць дзяўчынкі)
— Не трэба нам тысячы, тысячы, тысячы. (Ідуць хлопчыкі.)
— А мы дадзім дзеўчыну, дзеўчыну, дзеўчыну. (Ідуць дзяучынкі. Усе вяртаюцца назад. Адна дзяўчынка застаецца.)
— Вось гэта трэба нам, трэба нам, трэба намі (Хлопчыкі падыходзяць да дзяучынкі i становяцца кругам вакол яе.) Дзяўчынка танцуе, а хлопчыкі пляскаюць у далоні.
Правілы гульні: дзеці павінны рухацца роўнай шарэн¬гай; у той час, калі ідуць i спяваюць хлопчыкі, дзяўчынкі стаяць на месцы, i наадварот.
1.7. Агароднік
Задача: удасканальваць навыкі хадзьбы па кругу, бег, змяняючы тэмп i напрамак. Развіваць увагу.
Aпicaннe гульні: кожны з дзяцей называе сябе якой-небудзь гароднінай: рэпай, рэдзькай, цыбуляй, морквай, радыскай i г. д. i становіцца у круг. Адзін з дзяцей выбіраецца агароднікам. Ен выходзіць на сярэдзіну круга і стукае палкай аб зямлю. У яго пытаюцца:
— Хто там?
— Агароднік! .
— За чым прыйшоў?
— За рэпай!
Пасля такога адказу ўсе вядуць карагод i спяваюць:
Зверху рэпа зялёная,
У сярэдзіне тоўстая,
К канцу вострая.
Хавае хвост пад сябе.
Хто да яе нi падыдзе,
Усялякі за вixop возьме.
Агароднік павінен адгадаць, хто з дзяцей назваў сябе рэпай. Калі ён адгадае правільна, рэпа ўцякае, інакш агароднік зловіць яе i павядзе ў свой агарод.
Правілы гульні: агароднік не павінен ведаць, якое дзіця названа рэпай, адгадваць дзіця-рэпу ён можа тры разы, калі не адгадае, агародніка мяняюць.
1.8. Макі-макавачкі
Задача: пазнаёміць дзяцей з pyxaмi, якія паказваюць працоўную дзейнасць людзей; выхоўваць працавітасць.
Aпicaннe гульні: дзеці становяцца ў круг, па лічылцы выбіраюць гаспадара, які заходзіць у сярэдзіну круга.
Карагод спявае песню:
Ой на гары мак, мак
На даліне так, так.
Макі-макі, маковачкі!
Залатыя галовачкі!
Праспявалі гэту песню, спыніліся I пытаюцца ў гаспадара:
- Ці паспеў мак?
Гаспадар робіць выгляд, што арэ зямлю, i адказвае:
— Не паспеў. Толькі зямлю пад мак узорваю.
- Карагод зноу ідзе з песняй:
Ой на гары мак, мак
На даліне так, так.
Макі-маковачкі, маковачкі,
Залатыя галовачкі!
Праспявалі, спыніліся i пытаюцца:
— Цi паспеў мак?
Гаспадар робіць выгляд, што сее мак, i адказвае:
— Толькі сею!
Абышоў яго карагод з песням i пытаецца зноў:
— Hi ўзышоў мак?
Гаспадар адказвае:
- Толькі што ўзышоў — вось такі!—i паказвае рукой, які вырас мак над зямлёй.
Наступны раз у яго запытваюць:
— Цi зацвіў мак? Гаспадар адказвае:
— Зацвіў,— i, растапырыўшы пальцы, iмiтye iмi кветку маку.
Потым карагод пытаецца:
— Цi адцвіў мак?
Гаспадар паказвае рукамі, як ападаюць пялёстачкі ма¬ку, i адказвае:
- Адцвіў!
Пасля пecнi — новае пытанне:
— Цi паспеў мак?
Калі гаспадар скажа: «Паспеў», усе зноў спяваюць песню:
Ой на гары мак, мак
На даліне так, так.
Макі-макі, маковачкі,
Залатыя галовачкі!
Будзем трэсці мак!
Будзем трэсці так!
Карагод пры гэтых словах падыходзщь да гаспадара, а той iмкнецца выбегчы з круга i ўцячы ад дзяцей. Дзеці яго ловяць.
Правілы гульні: дзіця-гаспадар павінна выбегчы з круга i ўцячы ад дзяцей; калі гэта яму не ўдаецца зрабіць, яно выконвае заданні, якія яму называюць дзеці (паскакаць на адной пазе, прысесці на ей тры разы)
1.9. Сонца i месяц
Задача: развіваць каардынацыю i ўзгодненасць рухаў, выхоўваць cябpoўcкiя адносіны дзяцей паміж сабой.
Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, дзеці выбіраюць двух важакоў, якія будуць варотамі. Выбраныя павінны адысці ўбок i ціхенька, каб іншыя ix нe пачулі, згаварыцца, хто будзе сонцам, а хто месяцам. Пасля гэтага сонца i ме¬сяц вяртаюцца на ранейшае месца. Да ix прыходу ўсе ўдзельнікі гульні павінны выстраіцца цугам: першы бярэцца рукамі ў бакі, астатнія кладуць pyкi на плечы iгpaкy, які стаіць спераду яго.
Сонца i месяц бяруцца за рукі i высока паднімаюць ix: атрымліваюцца «жывыя вароты». Дзеці адзін за адным ідуць да варотаў i з песняй праходзяць праз ix:
Горкай, горкай, горачкай
Ішоў малы Ягорачка,
Ваўкоў не баяўся,
Страхаў не пужаўся.
Горкай, горкай, горачкай
Ішоў наш Ягорачка.
Ішоу ён лугам,
Вёў дзяцей кругам.
Сонца i месяц прапускаюць ycix дзяцей, а ў апошняга ціхенька пытаюцца:
— Да каго хочаш, да сонца ці да месяца? Дзіця ціха адказвае, да каго яно жадае пайсці. I тады сонца ці месяц скажа:
— Ідзі да мяне,— i aпoшнi ў чарзе стане з боку ад таго, каго ён выбрау. Так дзеці праходзяць з песняй праз ва¬роты многа разоў. 3 кожным разам чарга робіцца ўсё меншай, а ў сонца i месяца вырастаюць «хвасты»— у аднаго карацейшы, у другога даўжэйшы. Iгpaкi стаяць каля сон¬ца i месяца або ў рад, або цугам—адзін за адным. Нарэшце ад доўгай чapгi застаецца адзін iгpoк. Сонца i месяц спыняюць яго i пытаюцца, да каго ён хоча ісці. Гэты апошні iгpoк таксама ідзе або да сонца, або да месяца.
Пасля гэтага пачынаюць падлічваць: да каго перайшло больш ігракоў — да сонца ці да месяца.
Калі ў сонца больш дзяцей, яны ўсе, разам з сонцам, гавораць:
— Сонца грэе, да яго ўсе ідуць, а месяц халодны, да яго iсцi не хочуць.
А калі ў месяца больш дзяцей, то яны гавораць:
— Сонца пячэ i паліць, да яго не хочуць icці. Месяц-ясны, ноччу свеціць, да яго ўсе ідуць!
Пасля гэтага дзеці-сонцы утвараюць вялікі круг i загадваюць заданні дзецям-месяцам, i наадварот.
Правілы гульні: праходзячы праз вароты, дзеці дзеляцца на дзве каманды; у канцы гульні ўсе яны танцуюць разам.
1.10. Курнаціна
Задача: развіваць спрыт і дакладнасць рухаў, узгодненасць дзеянняў, увагу.
Aпicaнне гульні: усе, хто гуляе, становяцца ў рад адзін за адным. Той, хто стаіць спераду, лічыцца важаком. Дзеці дробным крокам рухаюцца ўперад i спяваюць:
Вышай, ніжай, Курнаціца,
Набок шапка-вушаціна.
Важак аддае загад: «Шапку набок!»— i ссоувае сваю шапку набок. Дзеці, гледзячы на важака, ссоўваюць свае шапкі набок, а дзяучынкі хусткі. Хто не выканае загад, ці выканае яго не дакладна, плацяць фант важаку. Пасля гэ¬тага дзеці рухаюцца далей, а важак аддае новы загад: «Легчы на бок!» «Падняць pyкi угору!». У канцы гульні дзеці выкупліваюць фанты (спяваюць, танцуюць, выконваюць разнастайныя pyxi).
Правілы гульні: Курнаціна павінен загадваць заданні, якія патрабуюць ад дзяцей спрыту, хуткасці, каардынацыі рухаў.
1.11. Маўчанка
Задача: развіваць уменне валодаць сабой, выхоўваць вытрымку.
Апісанне гульні: дзеці прыгаворваюць:
Пярвенчыкі, чарвенчыкі,
Зазвінелі бубенчыкі
Па свежай расе,
Па чужой паласе,
Там, кубкі, арэшкі,
Цукеркі, мядок,
— Маучок!
На апошняе слова «Маўчок!» усе павінны замаўчаць. Калі хто-небудзь не вытрымае, засмяецца ці вымавіць хоць слова, ён плаціць «штраф». Напрыклад, яму загадаюць праскакаць на адной назе да адзначанага месца, некалькі разоў прысесці, праспяваць, загадаць yciм загадку.
Правілы гульні: дзеці павінны маўчаць да таго часу, пакуль хто-небудзь не парушыць правілы, але не больш адной мінуты
1.12. Адгадай, чый галасок
Задача: развіваць увагу на слых, памяць.
Aпicaннe гульні: дзеці ўтвараюць круг. Адзін з iгpaкoў становіцца пасярэдзше яго i закрывае вочы. Дзеці гавораць:
Сталі у круг, i — раз! два! тры!
Павярнуліся, сябры!
На апошнія словы ўсе паварочваюцца вакол сябе i спя¬ваюць:
А як скажам — скок, скок, скок...
Словы «скок, скок, скок»— спявае ці гаворыць той, каму загадзя прапанаваў выхавальнік.
Адгадай, чый галасок?
Гэтыя словы спяваюць усе дзеці.
Дзіця, што стаіць у цэнтры з закрытымі вачамі, павінна адгадаць, хто праспяваў словы «скок, скок, скок». Той, каго пазналі, ідзе на сярэдзіну круга.
Правілы гульні: дзіця не мае права адкрываць вочы да таго часу, пакуль не закончыцца песня. Словы «скок, скок, скок» гаворыць ці спявае iгpок, на якога пакажа выхавальнік.
1.13. Заінька
Задача: развіваць увагу, спрыт, каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.
Aпicaннe гульні: дзеці бяруцца за pyкi i ўтвараюць круг. У сярэдзіне — 3aiнькa. Усе спяваюць:
Заінька бялюсенькі,
Заінька шарусенькі!
Праскачы ў дзірачку
Ды не пaбi спіначку!
На гэтыя словы зайчык імкнецца выскачыць з круга, але дзеці не пускаюць i хутка прысядаюць, як толькі ён набліжаецца да каго-небудзь з ix.
Пасля гэтага дзещ спяваюць далей:
Заінька, павярніся,
Шэранькі, павярніся
Tyпнi ножкай, паскачы
Ды ў далоні запляшчы!
Пры заканчэнні пecнi ўсе павінны запляскаць у далоні. Гэтым момантам карыстаецца зайка: ён хапае каго-небудзь з дзяцей i хутка становіцца на яго месца. Той, хто застаўся без месца, павінен выконваць ролю зaiнькi:
Правілы гульні: пры набліжэнні зaiнькi iгpaкi павінны хутка ўзяцца за рукі, калі яны не паспеюць зрабіць гэтага, той, да каго дакрануўся зайчык, займае яго месца
1.14. Іванка
Задачы: развіваць узгодненасць рухаў, выхоўваць пачуццё калектывізму.
Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраюць дзяўчынку Марыльку. Яна з хустачкай у руцэ становщца ў сярэдзшу круга. Дзеці, узяўшыся за рукі, ідуць па кругу i спяваюць:
А дзе той Іванка, (3 разы)
Што ўстае спазаранку.
ён спрытны, працавіты
Танцуе, пяе i ў вучобе не адстае.
Іванка, выбежы, свой спрыт накажы.
Дзяучынка Марылька ходзіць па кругу, шукае Іванку. Пасля таго як дзеці закончылі спяваць, яна спыняецца ка¬ля хлопчыка i запрашае яго выйсці ў круг. Хлопчык Іванка са словамі «гоп-гоп-гоп» выбягае на сярэдзіну круга прыгаворваючы:
Як тупну нагой, да прытупну другой (тупае нагамі)
Кругом пакружуся (кружыцца)
Усім людзям пакажуся (выконвае танцавальныя pyxi).
Марылька танцуе вакол Іванкі i махае хустачкай. Дзеці дружна пляскаюць у далоні i прыгаворваюць:
Танцуй, танцуй, Іванка, хоць да ранку,
Толькі Марыльку з сабой забяры.
Іванка бярэ Марыльку за руку, вядзе яе на свае месца ў крузе.
Затым выбіраецца другая дзяўчынка Марылька i гульня працягваецца.
Правілы гульні: дзеці павінны выконваць танцавальныя pyxi, узгадняючы ix са словамі песні.
2.1. Шэры кот
Задача: удасканальваць навыкі хадзъбы i бегу ў калоне. Выхоўваць смеласць, спрыт, хуткасць рэакцыі
Апісанне гульні: дзеці выбіраюць ката па лічылцы:
Раз, два, тры, чатыры
Ката грамаце вучылі:
Не чытаць, не пісаць,
А за мышкамі скакаць.
Мышы становяцца за Катом у калону. Калона рухаецца па пляцоўцы. Паміж Катом i мышамі ідзе размова:
— ёсць мышы у стозе?
— Ёсць!
— Баяцца ката?
— Не!
— А я, катафей, разганю ўcix мышэй! Мышы разбягаюцца, кот ix ловіць.
Правілы гульні: дзещ павінны знаходзіцца ў калоне да слоў: «...разганю ўcix мышэй» i вымаўляць тэкст павінны дакладна, зразумела.
2.2. Купец
Задача: практыкаваць у бегу па кругу. Выхоўваць пачуццё адказнасці, сяброўскія адносіны дзяцей адзін да аднаго.
Aпicaннe гульні: усе дзеці дзеляцца на пары i садзяцца так, каб утварыць два кругі. Спераду сядзяць дзеці-дзеткі, а за iмi дзеці-мамы. Адно дзіця-мама застаецца без пары.
Гэта маці-купец. Яна ходзіць у сярэдзіне круга i па чарзе звяртаецца да кожнай маці:
— Маці, прадай дзетку!
— Не, дзетка не прадаецца, ідзі далей!
Так працягваецца да таго часу, пакуль якая-небудзь маці не адкажа:
— А якая ж твая плата?
— На бабу лапату!
Пасля гэтых слоў маці пакідае сваю дзетку i бяжыць вакол дзяцей. Яна стараецца хутчэй дабегчы да пакінутай дзеткі Калі яе месца раней зойме маці-купец, то яна замяняе купца у крузе.
Правілы гульні: нельга перабягаць цераз круг, стараючыся хутчэй дабегчы да пакшутай дзеткі.
2.3. Гарлачык
Задача: практыкаваць у бегу, ва ўменні дзейнічаць па сігналу, хутка арыентавацца ў навакольным. Развіваць увагу.
Aпicaннe гульні: дзеці сядзяць у крузе на кукішках. Гэ¬та «гарлачыкі». Па кругу ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго-небудзь, ён пытаецца:
— Колькі каштуе «гарлачык»? Дзіця адказвае:
За «гарлачык» гэты
Дай нам зусім крышку:
Каб ніколі не хварэць
— Маннай кашы лыжку.
Пасля гэтых слоў дзіця-гарлачык паднімаецца на ногі i бяжыць па кругу ў адным напрамку, а пакупнік—насустрач яму. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Той, хто спазняецца, становіцца пакупніком.
Правілы гульні: дзеці павінны бегчы па кругу ў розных напрамках пасля слоў «...маннай кашы лыжку»; кожны з ix імкнецца заняць свабоднае месца.
2.4. Замарожаныя
Задача: удасканальваць навыкі бегу, змяняючы тэмп i напрамак. Выхоўваць смеласць, сумленнасць. Aпicaннe гульні: па лічылцы:
Дзед Мароз, Дзед Мароз
Бабу снежную прынёс,
Баба, баба, снегавуха,
Не хапай мяне за вуха!—
Дзеці выбіраюць Дзеда Мароза i разбягаюцца па пляцоўцы. Дзед Мароз бяжыць за імi i імкнецца дакрануцца да аднаго з дзяцей рукой, замарозіць яго. Замарожаны пaвiнен спыніцца i расставіць pyкi у бaкi. Гульня заканчваецца, калі будуць замарожаны ўсе дзеці. Затым выбіраюць новага Дзеда Мароза i пачынаюць гульню спачатку.
Правілы гульні:: замарожанае дзіця павінна расставіць pyкi у бaкi i не рухацца.
2.5. Спрытны Верабей
Задача: практыкаваць у бегу з лоуляй i выкрутамі; уменні хутка арыентавацца у навакольным. Развіваць спрыт.
Aпicaннe гульні: на зямлі рысуюць круг дыяметрам 2 м. Каб яго можна было бачыць здалёк, у сярэдзіну яго ставяць флажок. На адлегласці 10 — 15 м ад круга дзеці строяцца ў шарэнгу. Па лічылцы:
Скакаў верабей на сцяне;
Зламаў ножку — цяжка мне!
Вераб,іха скача
Ды па ножцы плача.
Верабей, верабей,
Не дзяўбі канапель:
Hi мaix, нi свaix,
Hi суседзяў мaix!
Адгукніся, верабей,
Вылятай у круг хутчэй!—
дзеці выбіраюць вераб'я i разбягаюцца па пляцоўцы, а той, каму выпала быць вераб'ём, ловіць ix. Каго верабей зловіць, той дапамагае яму лавіць астатнix дзяцей. Тыя, каго ловяць, могуць адпачыць, калі схаваюцца ў круг, але за-трымлівацца там доўга нельга. Гульня заканчваецца, калі ўсе дзеці будуць злоўлены.
Правілы гульні:, дзеці не павінны, калі выбегуць з кру¬га, зноў тут жа вяртацца назад; заставацца ў крузе можна не больш чым адну мінуту.
2.6. Блін гарыць
Задача: развіваць хуткасць рэакцыю, смеласць, спрыт. Выхоўваць пачуццё калектывізму, сумленнасць.
Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, назначаецца лавец. Выхавальнік чэрціць на зямлі круг, у які становяцца дзеці. Лавец, стаўшы cпiнoй да круга на адлегласці 1,5 м, гаворыць словы: «Блін гарыць!» Усе выбягаюць з круга, але адразу ж імкнуцца забегчы ў яго зноў. Лавец у гэты час спрабуе запляміць дзяцей. Дзіця, якое заплямілі, становщца вядучым, гульня працягваецца.
Правілы гульні: вядучы павінен пляміць дзяцей, якія знаходзяцца са знадворнага боку круга.
2.7. Змяя
Задача: развіваць спрыт, хуткасць рэакцыі, узгодненасць рухаў.
Aпicaннe гульні: дзеці строяцца ў калону па аднаму (адзін за адным) i бяруць рукамі за пояс таго, хто стаіць спераду. Уся калона — змяя; першы ў калоне — галава, aпoшнi — хвост.
Па сігналу выхавальніка галава павінна злавіць хвост, які ад яе уцякае. Галава, што злавіла хвост, пераходзіць у канец калоны, i гульня паўтараецца зноў.
Правілы гульні: дзеці павінны моцна трымацца рукамі адзін за аднаго, стараючыся не разарваць калону; калі хвост ці галава адарваліся у гульні, яны прайгралі i выходзяць з калоны.
2.8. Дзядуля-ражок
Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, выхоўваць смеласць, сумленнасць.
Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць важака i называюць яго «дзядуля-ражок». ён жыве у доме, які абазначаны для яго ў баку ад пляцоукі. Усе іншыя дзеці дзеляцца на дзве трупы. Трэба, каб у групе была роўная колькасць iгpaкoў. Адна група размяшчаецца справа ад дома дзядулі-ражка, крокаў за дваццаць, другая — злева, на той жа адлегласщ. Гэта ix дамы. Кожная група чым-небудзь адзначае свой дом. Месца паміж гэтымі двума дамамі называецца полем. Дзеці размяшчаюцца ў cвaix дамах, i пачынаецца гульня. Дзядуля-ражок зірне направа, зipнe налева i крыкне:
— Хто мяне бaiцa?
А ўсе дзеці яму ў адказ:
— Ніхто!
Пасля адказу яны перабягаюць са свайго дома ў другі цераз поле. Бягуць i задзірыста падражшваюць важака:
- Дзядуля-ражок,
З'еў чужы піражок!
Дзядуля-ражок выскоквае са свайго дома i ловіць дзяцей, што перабягаюць. Трэба старацца выкруціцца ад дзядулі-ражка, не паддацца яму!
Першы, каго дзядуля-ражок cxoпiць, становіцца яго памочнікам i разам з iм ловіць іншых. Калі яны зловяць яшчэ аднаго, той ловіць астатніх разам з iмi. Так працягваец¬ца да таго часу, пакуль усе не будуць злоўлены.
Правілы гульні: дзеці могуць забягаць у свой дом, каб адпачыць, але заставацца там доўга нельга.
2.9. Фарбы
Задача: практыкаваць у бегу з лоуляй i выкрутамі, развіваць памяць, кемлівасць.
Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць гаспадара фарбаў i адгадчыка Несцерку. Усе астатнія дзеці — фарбы.
Несцерка адыходзіць убок, а гаспадар i фарбы ціхенька згаворваюцца, хто якой фарбай будзе. Назву фарбам можа даваць гаспадар, або яны выбіраюць самі. Кожны з тых, хто гуляе, выбipae сабе які-небудзь колер (зялёны, чырвоны, белы i г. д.). Гаспадар павінен добра запомніць, хто якая фарба.
Калі назвы дадзены, фарбы i гаспадар прысядаюць на кукішкі i робяць выгляд, што засынаюць.
Тут да фарбаў падыходзіць Несцерка, тупае некалькі разоў нагой i гаворыць:
— Стук-стук!
Гаспадар прачынаецца i пытаецца:
— Хто тут?
— Несцерка!
— Чаго прыйшоу?
— Па фарбу?
— Па якую?
Несцерка называе які-небудзь колер, напрыклад:
— Па сінюю!
Калі такога колеру сярод фарбаў няма, гаспадар гаво¬рыць:
— Такой фарбы у нас няма!
А ўсе фарбы пляскаюць у ладкі i прыгаворваюць:
Пайдзі за сіненькі лясок,
Знайдзі ciнi чабаток.
Панасі, панасі
I нам прынясі!
Пасля гэтых слоў Несцерка адыходзщь убок, потым вяртаецца i працягвае з гаспадаром ранейшую гутарку:
— Стук-стук!
— Хто там?
— Несцерка!
— Чаго прыйшоў?
— Па фарбу!
— Па якую?
— Па белую!
Калі белая фарба ёсць, гаспадар яму гаворыць:
— ёсць белая фарба, бяры яе! «Фарба» уцякае, а Несцерка яе ловіць.
Правілы гульні: дзіця-фарба павінна бегчы ў загадзя абазначанае месца, злоўленая фарба наступны раз у гульнi ўдзел не прымае.
2.10. Каршун
Задача: удасканальваць навыкі хуткага перамяшчэння шарэнгай, мяняючы напрамак, выхоўваць смеласць, спрыт.
Апісанне гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць каршуна i квактуху. Усе астатнія дзеці — кураняты.
Каршун ідзе на самы канец пляцоўкі — там будзе яго дом i агарод.
Квактуха з куранятамі ідзе на другі канец пляцоўкі— там будзе ix дом. Каршун у cвaiм доме садзіцца i шые мяшочак. Квактуха гаворыць куранятам:
— Дзеткі, паглядзіце, што там каршун робіць?
Кураняты:
— Мяшочак шые.
Квактуха:
— Пойдзем да яго спытаем, на што гэта ён мяшочак шые.
Усе ідуць шарэнгай адзін за адным да дома каршуна. Квактуха пытаецца:
— Каршун! На што ты мяшочак шыеш?
— Tвaix дзетак лавіць.
Квактуха: -
— За што, чаму так?
Каршун:
— Каб у мой агарод не лазілі.
Квактуха:
— А што яны у цябе ў агародзе зрабілі?
Каршун:
- Твае дзеці гарох падзяублі,
Капусту паламалі,
Рэпку павыдзіралі,
Усе мае грады патапталі!
Каршун ускоквае, махае крыламі i кідаецца на куранят. Квактуха не падпускае каршуна да куранят — выстауляе рукі ўперад, адганяе яго, а сама крычыць: «Кыш! Кыш! Кыш!»
Злоўленых куранят каршун адводзіць да сябе у дом. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль каршун не зловіць 6 — 7 куранят.
Тады квактуха з астатнімі куранятамі ідзе да каршуна вызваляць cвaix дзяцей.
Квактуха гаворыць:
— Каршун, адпусці мaix дзіцянятак!
Каршун пытаецца:
— А не будуць яны зноў у мой агарод лазіць — гарох дзяўбці, капусту ламаць, рэпку выдзіраць, градкі таптаць?
Квактуха адказвае:
— Больш не будуць!
Каршун гаворыць:
— Калі не будуць, тады адпушчу. Толькі няхай гэтае кураня мне кашулю пашые.
Кураня паказвае рукамі, як кашулю шыюць: кроіць нажніцамі, зацягвае нітку у іголку, шые i аддае кашулю каршуну. Такім чынам каршун прыдумвае работу для кожнага кураняці, якіх злавіў, i адпускае ix.
Правілы гульні: каршун ловіць толькі самае апошняе кураня, выхопліваць куранят з сярэдзіны шарэнгі не дазваляецца.
2.11. Гаспадыня i кот
Задача: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутамі, развіваць спрыт, вынослівасць.
Апісанне гульні: дзеці выбіраюць па лічылцы маці, дач¬ку i ката. Усе астатнія — збаночкі.
Маці гаворыць:
— Вось тaм, каля бярозкі, будзе склеп. А вось тут — наш дом. Ідзіце ўсе, збаночкі, у дом!
Збаночкі прыйшлі i спыніліся. Maцi гаворыць:
— Дапамажы мне, дачушка, збаночкі ў склеп аднесці. Маці бярэ двух дзяцей за рукі, дачка таксама бярэ двух дзяцей за pyкi, i ўсе ідуць ад дома да склепа — гэта яны збаночкі нясуць.
Так i ходзяць маці з дачкою, пакуль не перанясуць у склеп усе збаночкі. У склепе збаночкі стаяць або сядзяць на кукішках.
— Ну, дачка,— гаворыць маці,— я на работу пайду, а ты дома сядзі ды наглядвай за катом, каб ён у склеп не залез, збаночкі не перакуліў.
Сказала i адышла убок. Дачцэ сумна адной сядзець, пайшла яна да сябровак. А кату толькі гэта i трэба. Азірнуўся ў адзін бок, у другі i пайшоў да склепа. Пачаў збаночкi перакульваць, кране лапкай i скажа:
— У гэтым — смятанка! У гэтым — малако! У гэтым — тварог! У гэтым — кіслае малако! У гэтым — масла!
Вярнуліся маці i дачка i пачалі лавіць ката. Ды дзе там — не даецца кот у рукі. Тады падымаюцца ўсе збаночкi i пачынаюць лавіць ката. Бегаюць ды прыгаворваюць:
— Не выкруцішся, кот! Пападзешся, кот!
Давайце яго, свавольніка, сеткаю лавіць! —гаворыць маці.
Хутка ўсе за pyкi узялкя—атрымалася сетка. Пачалі ката сеткаю лавіць. Ён туды, ён сюды — ды не змог на гэты раз уцячы: трапіў у сетку.
Пачаў прасіцца:
— Адпусціце мяне! Не буду перакульваць збаночкі! Стаў круг шырэйшы. Усе гавораць кату:
— Патанцуй, паскачы, тады адпусцім!
Кот танцуе. Усе бачаць: змарыўся кот. Разнялі сетку.
— Выходзь, кот. Выходзь ды памятай:
Першы раз даруецца,
Друп — забараняецца!
I разбегліся усе хто куды.
Правілы гульні: дзеці-збаночкі пачынаюць лaвiць дзіця-ката толькі тады, калі ix аб гэтым просіць дзіця-маці; дзіця-кот лічыцца злоўленым, калі дзеці сашчэпяць pyкi вакол яго.
2.12. Хворы Верабей
Задача: фарміраваць навыкі спрытнага бегу, уменне дзейнічаць па сігналу, выхоўваць адмоуныя адносіны да несумленных учынкаў.
Апісанне гульні: дзеці бяруць сабе назвы птушак — ве¬рабей, сава, сініца, кулік i г. д. Дзіця, якое імітуе вераб'я, кладзецца i робіць выгляд, што хворае. Каля вераб'я yвiхаецца сава. Да савы падыходзіць ciнiцa i пытаецца:
— Ці дома верабей?
— Дома.
— Што ён робщь?
— Хворы ляжыць.
— Што яму баліць?
— Плечыкі.
— Схадзі, сава, у агарод, capвi траўкі-грэчкі, папар яму плечкі.
— Парыла, ciнiчкa, парыла сястрычка. Яго пара не бярэ, толькі гарачкі прыдае.
Ciнiчкa адыходзіць, а да савы падыходзяць усе птушкі i пытаюцца:
—Ці дома верабей?
— Дома.
— Што ён робіць?
— Па двары шнарыць, крошкі збipae, дадому не ідзе, каноплі крадзе.
Пачуўшы гэтыя словы, верабей уцякае, а дзеці гоняцца за iм, стараючыся злавіць вераб'я.
Правілы гульні: дзіця-верабей можа схавацца толькі ў доме савы.
2.13. Мяч у доміку
Задача: удасканальваць навыкі пападання мячом у цэль. Развіваць хуткасць рэакцыі, трапнасць, вакамер.
Aпicaннe гульні: дзеці строяцца ў рад на адлегласці кроку адзін ад аднаго. Кожнае дзіця чэрціць сабе маленькi кружок i прысядае перад iм. Апошні ў радзе коціць мяч. Як толькі ён закоціцца ў які-небудзь кружок i спыніцца там, усе бягуць, а гаспадар кружка бярэ мяч i кідае яго ва ўцекачоў. У каго трапіць мяч — таму ачко. Калі мяч тpaпiў у iгpaкa тры разы, ён выбывае з гульні, а ўсе астатнія гуляюць.
Правілы гульні: дзіця павінна кідаць мяч толькі са свайго кружка; дзеці разбягаюцца тады, калі мяч тpaпiў у чыйсці кружок. Каціць мяч дзеці павінны лёгкім штуршком.
2.14. Два агні
Задача: практыкаваць ва уменні хутка кідаць i лавіць мяч дзвюма pyкaмi. Развіваць спрыт, арыенціроўку, умець разлічыць сілу кідка i адлегласць.
Aпicaннe гульні: на пляцоўцы чэрцяцца дзве паралельныя лініі даўжынёй 10— 12 м, якія утвараюць калідор шырынёй 4 — 5 м. Усе, хто гуляе, дзеляцца на дзве роўныя па колькасці групы i становяцца з абодвух бакоў калідора за лініяй, тварам адзін да аднаго (утвараючы дзве шарэнгі). Назначаюцца два водзячыя, aгнi — па аднаму з кожнай групы. Агні знаходзяцца ў калідоры (паміж шарэнгамі). Дзеці, якія стаяць у шарэнгах, перакідваюць мяч адзін ад¬наму праз калідор. Aгнi перамяшчаюцца па ўсяму калідору i стараюцца злавіць яго. Калі зловяць, то iгpoк, што кiнуў мяч, выбывае з гульні — ён згарэў.
Правілы гульні: дзеці-агні павінны перамяшчацца толькі па калідоры i iмкнуццa злавіць кінуты мяч.
2.15. Свінка
Задача: практыкаваць у забіванні мяча ў цэль. Развіваць спрыт, хуткасць рэакцыю, дакладнасць рухаў.
Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. У цэнтры нарысаванага круга выкопваецца яма-хлеў, побач з якім кладзецца мяч—свінка. Дзеці становяцца за лінію круга i прыгаворваюць:
— Куба — куба — кубака, гонім свінку да хляука! Пасля гэтых слоў водзячы палкай ці нагой адкідвае свінку як мага далей убок. Усе бягуць да свінкі, перакідваюць яе адзін аднаму нaгaмi i спрабуюць загнаць у хлявок. Водзячы перашкаджае iм i выкідвае свінку _з круга. Калі дзецям удаецца закінуць свінку ў хлеў, выбіраецца новы водзячы, i гульня працягваецца.
Правілы гульні: дзеці не павінны кранаць мяч рукамі, водзячы не мае права выходзіць за межы круга.
2.16. Казіны рог
Задача: практыкаваць ва ўменні адбіваць пусты драўляны шар, не прапускаючы яго цераз рысу-мяжу. Развіваць хуткасць рэакцыі, увагу, спрыт.
Апісанне гульні: дзве каманды дзяцей знаходзяцца на пэўнай адлегласці адна ад адной. У кожнага ў руках пал¬ка. Адна з каманд кідае i коціць драўляны шар у бок процілеглай каманды, тыя адбіваюць яго назад ці ловяць на сваей мяжы-рысе i вяртаюць першай камандзе.
Калі шар пералящць цераз мяжу-рысу, каманда, што ахоўвае яе, адыходзіць да таго месца, куды закаціўся шар. Тады пра яе гавораць:
— Загналі у казіны рог!
Каманда-пераможца атрымлівае ацэнку, i гульня пра¬цягваецца.
Правілы гульні: шар дазваляецца каціць толькі па зямлі.
2.17. Гарачае месца
Задача: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй i выкрутaмi, развіваць спрыт, вынослівасць.
Aпicaннe гульні: на зямлі абазначаюць рысай «гарачае месца». 3 ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. ён становіцца на некаторай адлегласці ад гарачага месца i ахоў¬вае яго ад астатніх ігракоў, калі тыя імкнуцца забегчы ў гарачае месца. Каго ён запляміць, той становщца яго памочнікам, i яны разам ловяць астатніх. 3 павелічэннем ліку памочнікаў забягаць у гарачае месца становіцца ўсё цяжэй i цяжэй. Хто трапіць туды, можа адпачыць там нека-торы час, але затым зноў павінен выбегчы i паспрабаваць зноў забегчы ў гарачае месца.
Правілы гульні: iгpoк, які тpaпiy ў гарачае месца, адпачывае там, а затым зноў выбягае ў поле; злоўленым лічыцца той, да каго водзячы дакрануўся рукой.
2.18. Лыка
Задача: практыкаваць ва ўменні пераадольваць перашкоду, пераступаючы ці пераскокваючы цераз яе. Выхоўваць смеласць, спрыт.
Aпicaннe гульні: двое дзяцей садзяцца на зямлю i ўпiраюцца ступнямі ног. іншыя дзеці павінны прайсці, пера¬ступаючы цераз ix ногі.
В a ўcix пытаюцца:
— Куды ідзеш?
— Па лыка!
— Ну ідзі!
Пасля таго як усе дзеці пройдуць па лыка, яны павінны, вяртаючыся назад, прабегчы паміж лаўцамі, якія сядзяць на кукішках, тыя ловяць дзяцей, не зыходзячы з месца. Злоўленыя дзеці атрымліваюць штрафное ачко.
Правілы гульні: дзеці-лаўцы павінны паспець запляміць прабягаючых паміж iмi дзяцей.
2.19. Пераскоч гару
Задача: практыкаваць ва уменні з разбегу пераскокваць перашкоду, выхоўваць смеласць.
Апісанне гульні: тыя, хто гуляюць, кладуць слупком шапкі. Затым у тым жа парадку, як складзены шапкі, пачынаюць скакаць праз ix, стараючыся не зачапіць ix нагамi. Калі хто-небудзь зачэпіць шапку, яму трэба прапаўзці праз строй. Усе становяцца адзін за адным, шырока расставіўшы ногі, a вiнaвaты паўзе ў ix пад нaгaмi.
Правілы гульні: скакаць трэба так, каб не зачапіць складзеныя слупком шапкі, калі iгpoк тры разы зачэпіць шапку, ён выходзіць з гульні.
2.20. Каза
Задача: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй i выкру¬тамі на абмежаванай плошчы. Выхоўваць смеласць, настойлівасць.
Апісанне гульні: дзеці выбіраюць пастуха. Робяць тэта так: шырока расстауляюць нori i, нахіліўшыся, пракідваюць паміж iмi кароткую палачку назад ад сябе. Чыя палачка ўпадзе бліжэй, той i павінен пасвіць козы. Дзеці прывязваюць да слупка вяроўку даужынёй 1,5—2 м i даюць пастуху канец вяроўкі у рукі. На такой адлегласці ад слупка ён павінен знаходзіцца. Затым удзельнікі гульні складаюць каля слупка свае палачкі, якія называюцца ко¬замі.
Па свістку пастуха дзеці падбягаюць да слупка, iмкнyчыся схапіць палачку, а пастух стараецца перашкодзщь гэтаму. Калі дзецям удаецца схапіць дзве-тры палачкі, усе iгpaкi шырока расстаўляюць нoгi, а пастух на карачках павінен прапаузці праз расстаўленыя вароты.
Правілы гульні: дзіця-пастух не падпускае дзяцей да слупка, каля якога складзены палачкі, ён можа дакрануцца (запляміць) іграка рукой, пасля чаго той выбывае з гульні.
2.21. Спрытнякі
Задача: развіваць спрыт, хуткасць, каардынацыю рухау, выхоўваць смеласць, пачуццё адказнасці за таварыша.
Апісанне гульні: дзеці становяцца ў круг пapaмi тварам да цэнтра — адзін спераду, другі— ззаду. Пярэдні iгpoк расстаўляе pyкi у бaкi, задні трымаецца за пярэдняга. Назначаецца водзячы, які знаходзіцца ў цэнтры круга. Ен падбягае то да адной, то да другой пары, стараючыся схапіць задняга iгpaкa, пярэдні iгpoк загароджвае яго рукaмi i ўвесь час паварочваецца тварам да водзячага. Калі апошняму ўдаецца ўхашцца за задняга iгpaкa, то пярэдні становіцца водзячым, а задні аказваецца спераду i ахоўвае свайго таварыша.
Правілы гульні: водзячы не павінен хапацца за пярэдняга iгpaкa i ўжываць сілу, а неабходна толькі дакрануцца да iгpaкa, якi стаіць ззаду.
2.22. Вартаўнік
Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах, смеласць, спрыт.
Aпicaннe гульні: выбраны па лічылцы вартаўнік падыходзщь да аднаго з дзяцей, якія стаяць свабодна па ўсёй пляцоўцы. Дзіця адразу ж прысядае на кyкiшкi, а вартаўнік кладзе яму руку на галаву — ахоўвае яго. Другой ру¬кой ён імкнецца запляміць дзяцей, якія бегаюць па пля¬цоўцы i стараюцца дакрануцца да таго, хто сядзщь на кукішках.
Правілы гульні: вартаўнік павінен пляміць дзяцей не адымаючы адной pyкi з галавы дзіцяці, што сядзіць. Но¬вым вартаўніком становіцца той, хто запляміць дзіця, якое сядзіць.
2.23. Свабоднае месца
Задача: развіваць хуткасць бегу, спрыт, вынослівасць.
Апісанне гyльнi: дзеці становяцца ў круг шчыльна адзін каля аднаго. Водзячы выклікае двух дзяцей, якія стаяць побач, яны робяць крок назад Становяцца спіной адзін да аднаго. Па сігналу: «Раз —два — тры — бяжы!» дзеці бягуць у розныя бакi па кругу, стараючыся хутчэй стаць на свабоднае месца. Той, хто хутчэй дабег да свайго месца i заняў яго, лічыцца пераможцам. Затым водзячы выклікае двух іншых iгpaкoў i г. д.
Правілы гульні: бегчы дазваляецца толькі са знешняга боку круга. У час бегу нельга хапаць pyкaмi дзяцей.
2.24. Браднік
Задача: развіваць уменне хутка арыентавацца ў нава¬кольных абставінах, удасканальваць навыкі лёгкага бегу. Выхоўваць смеласць, вытрымку.
Aпicaннe гульні: па лічылцы выбіраюць рыбака i завязваюць яму вочы хусцінкай. Усе астатнія дзеці — рыбкі. Пляскаючы ў ладкі, дзеці-рыбкі перамяшчаюцца (ходзяць, бегаюць вакол рыбака). Рыбак стараецца каго-небудзь злавіць. Калі на шляху рыбака сустракаецца якая-небудзь перашкода (сцяна, лаўка, крэсла i інш.), дзеці гавораць рыбаку: «Глыбока!» Калі рыбак адыдзе ад перашкоды, дзеці гавораць: «Мелка!» Kaлi рыбак зловіць каго-небудзь, ён павінен адгадаць па голасу, каго злавіў. На пытанне рыбака: «Хто ты?» злоўлены адказвае: «Я — акунь». Калі не адгадаў, дзеці яму крычаць: «Жабу злавіў!» Рыбак адпускае злоўленага i зноў пачынае лавіць.
Правілы гульні: iгpaкi павінны ўвесь час перамяшчацца па пляцоўцы i абыходзіць рыбака. Калі рыбак па голасу не адгадаў, каго з дзяцей-рыбак ён злавіў, сам становіцца рыбай, а непазнаны iгpoк — рыбаком.
2.25. Вілюшкі
Задача: развіваць спрыт, вынослівасць, каардынацыю рухаў, выхоўваць смеласць.
Апісанне гульні: дзеці строяцца ў шарэнгу, бяруцца за pyкi i ўтвараюць ланцуг. Больш дужае дзщя-важак, што стаіць у пачатку рада, пачынае бегчы i цягне за сабой іншых. Пры гэтым яно нечакана бяжыць то у адзін, то ў другі бок. Такія ж хуткія i крутыя павароты павінны рабіць i іншыя. Многім, асабліва тым, хто знаходзіцца далей ад важака, рабіць гэта цяжка, яны падаюць i выходзяць з ланцуга, а гульня працягваецца далей. Пераможцамі лічацца тыя дзеці, якія на працягу трох мінут утрымлівалі раўнавагу.
Правілы гульні: iгpoк, па вiнe якога разарваўся ланцуг, выбывае з гульні.
2.26. Паляўнічы
Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць увагу, назіральнасць, смеласць, сумленнасць.
Апісанне гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць паляўнічага i двух-трох сабак. Усе астатнія — зайцы. Зайцы хаваюцца за кустамі, у ямах i іншых месцах. Выходзіць па¬ляўнічы i крычьщь: «Бах! Бах!» Сабакі бягуць ва ўсе бакі, знаходзяць зайцаў i выганяюць ix на адкрытае месца. Кожнага з дзяцей-зайцаў паляўнічы павінен сустрэць словамі: «Бах! Бах!» інакш яны схаваюцца i ix трэба будзе шукаць зноў. Зайцы, знойдзеныя паляўнічым, павінны выйсці з гульні. Пераможцамі лічацца тыя зайцы, якіх паляўнічы на працягу 5 мінут не знайшоў.
Правілы гульні: дзеці-сабакі павінны шукаць дзяцей-зайцаў толькі пасля сігналу паляўнічага: «Бах! Бах!»
2.27. Паляванне на лісаў
Задача: практыкаваць у хадзьбе i бегу па кругу, ва ўменні хутка арыентавацца у навакольным. Выхоўваць пачуццё калектывізму, узаемадапамогі.
Aпicaннe гульні: Па дамоўленасці дзеці выбіраюць паляўнічага i пяць лісаў. Астатнія дзеці, узяўшыся за рукі, утвараюць чатыры маленькія кругі. Гэтыя кpyгi раўнамерна размяшчаюцца па пляцоўцы. Кожны круг—гэта лісіная нара, дзе жыве адзін лic. Сярод кругоў бегае ліс, у якога няма нары. За ім палюе паляўнічы. Як толькі ліс залазіць у якую-небудзь нару, то лic, што у ей знаходзіцца, павінен адразу ж пакінуць яе i ўцякаць ад паляўшчага ў другую нару. Злоўлены ліс становіцца паляўнічым.
Правілы гульні: у кожнай нары павінен жыць толькі адзін ліс. Паляунічы не мае права лавіць ліса, які схаваўся ад яго ў крузе.
2.28. Калім-бам-ба
Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць сілу, спрыт, дакладнасць рухаў, уменне арыентавацца ў на¬вакольным.
Aпicaннe гульні: дзеці становяцца адзін супраць другога, утвараючы дзве шарэнгі. Дзеці кожнай шарэнгі бяруц¬ца за pyкi, i паміж імі ідзе гаворка:
— Калім-бам-ба .
— На што слуга?
— Прышыць рукавы.
— На чые бакі?
— Пятае, дзесятае (імя) сюды.
Названае дзіця бяжыць да дзяцей другой шарэнгі i спрабуе разарваць яе. Калі дзіця зможа разарваць счэпленыя pyкi, то вядзе ў сваю шарэнгу аднаго з iгpaкoy каманды праціўніка. Калі не разарве, застаецца ў шарэнзе праціўніка.
Пераможцай лічыцца тая каманда, у якой у канцы гульні будзе найбольшая колькасць дзяцей.

Правілы гульні: названае дзіця павінна разарваць счэпленыя pyкi дзяцей другой шарэнгі, якія не маюць права пры набліжэнні iгpaкa раздымаць ix.
2.29. Метка
Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, уменне хутка рэагаваць на сігнал, выхоўваць смеласць.
Aпicaннe гульні: дзеці дзеляцца на дзве групы i стано¬вяцца на адлегласці 25 м адна ад адной. Пасярэдзіне паміж гpynaмi ставіцца слупок, які называецца меткай. Затым адна група выклікае каго-небудзь з дзяцей другой групы. Выкліканае дзіця імкнецца забегчы за метку, а яго ловяць усе дзеці процілеглай групы. Калі яно паспявае за¬бегчы за метку, то застаецца ў сваей групе, калі не, то пераходзіць у процілеглую групу. Так гуляюць да таго часу, пакуль не зловяць ycix iгpaкoў з процілеглай групы, за выключэннем аднаго. Гэтаму апошняму завязваюць вочыь i ён ідзе да процілеглай групы з распасцёртымі рукамі колькі дзяцей захопіць pyкaмi, столькі i павядзе на свой бок. Цяпер усе захопленыя ловяць дзяцей процілеглай
групы.
Правілы гульні: выкліканае дзіця павінна паспець дабегчы да слупка i стаць за iм.
2.30. Рэшата
Задача: развіваць хуткасць i дакладнасць рухау. Выхоуваць смеласць, сумленнасць.
Апісанне гульні: дзеці становяцца ў адзін рад. Дзіця, якое стаіць спераду, бярэ ў pyкi палку, а ўсе астатнія трымаюць адзін аднаго рукамі за пояс. Адзін з дзяцей — водзячы не становіцца ў рад, ён бярэ хустачку, скручвае ў трубачку i на адным яе канцы завязвае невялікі вузельчык. Зрабіўшы, такім чынам, лёгенькі скрутачак, ён пaвiнен стукнуць iм па плячах апошняга iгpaкa. Але той не чакае гэтага. ён зрываецца з месца, бяжьщь да першага у радзе, бярэ ў яго палку i становщца перад iм, г. зн. хаваецца за палкай. Калі гэта iгpaкy зрабіць удаецца, водзячы падбягае да дзіцяці, якое стала апошнім, i імкнецца ўдарыць яго. Так гуляюць да той пары, пакуль не падойдзе чарга бегчы iгpaкy, які ў пачатку гульні стаяў спераду з палкай у руках. Тады скрутачак перадаецца гэтаму iгpaкy, і гульня працягваецца.
Правілы гульні: калі irpoк не паспее схавацца за пал¬кай, i aтpымлiвae скрутачкам па плячах, ён павінен бег¬чы яшчэ раз вакол рада дзяцей.
2.31. Фігуры
Задача: удасканальваць навыкі бегу, уменне хутка рэагаваць на сігнал. Развіваць вынослівасць.
Aпicaннe гульні. усе дзеці стаяць у крузе i круцяцца. Убаку стаяць воук i маці.
Пасля слоў маці: «На месцы, фігура, замры!»—irpaкi заміраюць у любой позе. Тады воук выбipae фігуру, якая яму падабаецца, вядзе яе да маці i пытаецца, колькі яна каштуе. Маці гаворыць: «Два рублі». Воук два разы б'е далоняй па далоні маці, фігура у гэты час уцякае. Воўк яе ловіць. Kaлi зловіць, то гэта дзіця становіцца ваўком.
Правілы гульні: дзіця-воўк ловіць дзіця-фігуру толькі тады, калі маці «выплаціць» за яго грошы.
2.32. Каноплі
Задача: выпрацоўваць навыкі хуткага бегу, уменне адгадваць тактычныя прыёмы праціўніка, фарміраваць вытрымку.
Aпicaннe гульні ігракі па дамоўленасці выбіраюць гаспадара, становяцца ў шарэнгу i бяруцца за pyкi. Гаспадар ідзе ўздоуж шapэнri, спыняецца каля аднаго з irpaкoў i пачынае з імі дыялог:
— Прыходзь да мяне каноплі палоць.
— Не хачу!
— А кашу есці?
— Хоць зараз!
— Ах ты, гультай!—i ў гэты жа час бяжьщь у любы канец шарэнгі. Адначасова i irpок бяжьщь у тым жа напрамку, але за спінамі irpaкoy. Хто першы — гаспадар ці гультай — возьме за руку апошняга ў шарэнзе, той становіцца з ім побач, a irpoк, які застаўся, займае месца гаспадара.
Правілы гульні: пасля слоў «Ах ты, гультай!» гаспадар можа зрабіць некалькі падманлівых рухаў; пакуль гаспа¬дар не пабяжыць, гультай не мае права кранацца з месца.
2.33. Мурашачка
Задача: удасканальваць навыкі бегу са зменай напрамку. Развіваць вынослівасць, смеласць.
На пляцоўцы дзеці рысуюць на зямлі круг, які называецца маткаю. Каб круг бачыць здалёк, у яго кладуць шап¬ку або які-небудзь прадмет. Далей у іншым месцы дзеці становяцца або садзяцца так, каб утварыць круг. Па лічылцы:
Мурашачка, букашачка,
Няверная кукушачка.
Заяц, месяц, дзе быу?
— У лесе.
— А што paбiў?
— Сена кaciў.
— Чым жа накрыў?
— Скаварадою.
— Хто ўкраў?
— Турнас —
дзеці выбіраюць Турнаса i разбягаюцца. Той, хто стаў Турнасам, ловіць ix. Каго ён зловіць, той памагае яму лавіць acтaтнix. Heйкi час можна адпачыць, калі схавацца у круг, але доўга затрымлівацца там нельга. Як толькі ўсе дзеці будуць злоўлены Турнасам i яго памочнікамі, гульню паўтараюць спачатку.
Правілы гульні: уцякаючы ад лаўца, дзеці могуць схавацца ў круг i адпачыць там; злоўлены irpoк дапамагае лаўцу лавіць астатніх.

раскрыть » / « свернуть

СВЯТЫ – сукупнасць звычаяў і абрадаў. Узніклі ў першабытнам грамадстве. Былі звязаны з каляндарным (гуканне выясны, грамніцы) ці зямельнымі цыкламі. Падзяляюцца на рэлігійныя, сінкрэтычныя і безрэлігійныя. Рэлігійныя святы – царкоўныя, у прыватрасці хрысціянскія (раство Хрыстова). Сінкрэтычнымі святамі (мелі рэлігійныя і безрэлігійныя элементы) былі традыцыйныя каляндарная народныя святы (каляды, масленіца, купалле і інш.). Да безрэлігійнай часткі народных свят належылі шматлікія гульні, асабліва на каляды, масленіцу, купалле. У час народных свят спявалі народна-каляндарныя і сямейныя песні, выконвалі творы народнай харэаграфіі. У народна-каляндарных святах, асабліва ў калядах, ёсць элемент Народнага тэатра, а рэлігійныя элементы звязаны са старажытна абрадавымі дзеяннямі. Значная частка рэлігійных элементаў з'явілася пад уплывам царквы, якая да народных свят прымыкоўвала хрысціянскія (да каляд раство Хрыстова, да валачобнага свята – Вялікдзень, да купалля – свята Іаана Прадцеча). У другой палове 19 ст.- пачатку 20 ст. роля рэлігійных элементаў у народных святах паступова змяншалася. Некаторыя з іх, асабліва старыя абрадавыя дзеянні, сталі безрэлігійнымі тэатралізаванымі дзеяннямі, святочнай забавай.

     АБРАДЫ – сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, што сімвалічна выражаюць і замацоўваюць адносіны людзей да прыроды і паміж сабой, іх паводзены ў важных жыццёвых сітуацыях, якія сістэматычна паўтараюцца. Абрады – састаўная частка традыцыйна-бытавой культуры народа. Утрымліваюць у сабе элементы песеннага, харэаграфічнага, драматычнага, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Зарадзіліся ў першабытным грамадстве, калі людзі імкнуліся заклінаннямі ўздзейнічаць на незразумелыя з'явы прыроды.

Абрады былі звязаны з гаспадарчай дзейнасцю, бытавымі ўмовамі, грамадскімі адносінамі і падзяляліся на каляндарна-вытворчыя (земляробчыя, паляўнічыя, жывёла гадоўчыя, рыбалоўныя), сямейна-бытавыя (вясельныя, радзіныя, пахавальныя), грамадскія і царкоўныя.

Большасць беларускіх абрадаў старажытнага паходжання ўзніклі на агульнай усходне-славянскай глебе. Старажытная абраднасць ляжыць у аснове калядавання, масленіцы, шчадравання, абрадаў купальскай ночы і інш. Многія абрады звязаны з культам продкаў (дзяды, радаўніца), расліннасці.

Асаблівасць беларускіх абрадаў – перапляценне ў іх аграрна-бытавых, язычніцкіх і хрысціянскіх элементаў. Царква імкнулася забараніць народныя абрады або прыстасаваць іх да патрэб рэлігійнага культу, асобным абрадам вяселля, радзін, пахавання і інш.. Надаць рэлігійны змест. Абрады ў аснове сваёй захавалі народную спецыфіку і нацыянальны каларыт, суправаджаемыя песнямі, танцамі, замовамі, карагодамі, пераапрананнямі (каза, жораў, дзед і інш.). У іх прысутнічаюць элементы тэатральнага дзеяння. З імі звязана сялянска-абрадавая паэзія.

З цягам часу абрады страцілі першапачатковае значэнне, роля рэлігійных элементаў у іх паступова змяншалася, яны пераходзілі ў разрад гульняў, святочных забаў і захоўваліся пераважна ў вёсцы.

   Абрады зямельныя. Цыкал замацованных звычаямі ўмоўных сімвалічных дзеянняў, звязаных з працоўным годам земляроба. Узніклі ў першабытнам грамадстве ў перыяд развіцця земляробства. У сувязі з пастаяннай паўторнасцю сельскагаспадарчых работ і прыстасованасцю іх да пэўных дат або перыядаў земляробчыя абрады прынята называць каляндарнымі. Падзяляюцца на зімовыя - звязаны са святкаваннем каляд, масленіцы, грамніц; вясновыя - гуканне вясны, першы выхад у поле; летнія – звязаны са святкаваннем купалля, зажынак, дажынак; восеньскія – са святкаваннем спаса, багача, пакроваў. Яны напоўнены песнямі, танцамі, шуткамі. Народныя традыцыі надавалі ім сваеасаблівы каларыт і нацыянальную спецывіку.

Многія элементы ў земляробчых абрадах страцілі ранейшае значэнне, бо менш звязаны з вытворчымі працэсамі, элементы міфалогіі ператварыліся ў сімвалы, характэрныя для гульняў. Новы змест і новае афармленне набылі традыцыйныя народныя абрады пачатку і заканчэння веснавых палявых работ. На змену традыцыйнай масленіцы прыйшлі Свята зімы, Праводзіны зімы.

Народныя беларускiя святы

1. Каляды (к. 25 снежня, п. 7 студзеня)

Калі на Каляды прыгравае, быць зялёнаму году.

Калядныя святы пачыналіся з дня Божага Нараджэння — Раства. Калі першая зорка з’яўлялася на небе, уся сям’я садзілася за стол, засланы белым абрусам, пад які клалі сена. Стравы на стале былі посныя, абавязкова варылі куццю — кашу з круп. Запаліўшы свечку і памаліўшыся, пачыналі вячэраць. З гэтага дня па сяле хадзілі калядоўшчыкі — юнакі і дзяўчаты, пераапранутыя ў цыганоў, казу, жорава, кабылу. Калядоўшчыкі спявалі песні-калядкі, скакалі пад скрыпачку і бубен, у заключэнне выконвалі велічальную песню гаспадарам дома з самымі шчодрымі пажаданнямі, а ў адказ атрымлівалі пачастункі.

2. Грамніцы, альбо Стрэчанне (к. 2 лютага, п. 15 лютага)

Грамніцы — палавіна зіміцы.

Свята сустрэчы зімы і лета. Якое надвор’е на Грамніцы, такая будзе і вясна. Пасля гэтага дня пачыналі рыхтавацца да работ у полі. У царкве ці касцёле асвячалі грамнічныя свечкі. Яны лічыліся ахоўнымі — гаспадар з дапамогай гэтых свечак «асвячаў» хату і ўсю гаспадарку, выпальваючы імі невялікія крыжыкі на дзвярах і варотах. Верылі, што грамнічныя свечкі ратуюць будовы ад удару маланкі. З грамнічнымі свечкамі тройчы абыходзілі свойскую жывёлу на свята Юр'я, іх запальвалі на засеўкі, з імі абыходзілі хаты на Іллю і Багача, сустракалі маладых на вяселлі, дзіцятка на радзінах, клалі ў руку нябожчыку, ішлі шукаць папараць-кветку на Купалле.

3. Сырны тыдзень, або Масленка (за 8 тыдняў да Вялікадня)

Масленка, масленка, нясі сыру, масла нам, каб зімачка згасла!

Старажытнае язычніцкае свята. У гэты тыдзень праводзяць зіму. Сёння Сырны тыдзень болей вядомы як Масленка. Шмат стагоддзяў у беларусаў сыр быў самым папулярным прадуктам i сiмвалiзаваў нараджэнне новага жыцця. У гэты тыдзень дзяўчаты і хлопцы ладзілі гушканне на арэлях, коўзанне з горак на санках. Верылі, што чым вышэй узляціш на арэлях, чым далей скоцішся з горкі — тым даўжэйшы будзе лён. На Масленку ласуюцца блінамі, спяваюць масленічныя песні.

4. Гуканне вясны (з 14 сакавіка)

Благаславі, Божа, вясну заклікаці, лета сустракаці!

Першае вясновае свята. Дзяўчаты збіраліся на ўзгорках (каб было бліжэй да неба) і спявалі вяснянкі — песні, у якіх клікалі вясну. Вадзілі карагоды, спальвалі пудзіла зімы, як на Масленку. Падчас спеваў вяснянак і гукальных карагодаў дзяўчаты падкідвалі ўверх печыва ў выглядзе птушак — жаўрукоў, кулікоў, буслоў, што павінна было, як і спевы, хутчэй выклікаць надыход вясны.

5. Саракі. 22 сакавіка, дзень, як зараз кажуць, "вясенняга раўнадзенсва".

Гэты дзень лічыўся нараджэннем новага года, пачаткам абуджэння зямлі ад зімовага сну. Некалькі назваў мае ен. Найбольш распаўсюджаны - "саракі". Сення існуе некалькі тлумачэнняў, чаму менавіта так. Найбольш верагодным можна лічыць тлумачэнне, звязанае з коранем "рок" (год) - пачатак новага году. Акрамя таго, з гэтага дня пачыналі адлічваць яшчэ 40 дзен, адмечаных маразамі па начах, па заканчэнні якіх можна было пачынаць сеяць - адну з самых важных сельскагаспадарчых спраў на увесь год. Кліматычные ўмовы не дазвалялі памыліцца, пасееш рана - вымерзне, позна - высахне, і можна застацца без збожжа зімой, што было раўнаважна смерці. Таму так уважліва адносіліся нашые продкі да гэтага дню.

6. Камаедзіца. Беларускае народнае свята, звязанае з сустрэчай вясны, лічыцца праявайтатэмізму. Уключае ў сябе шэсце пераапранутых з удзелам мядзведзя і святочны абед, імітуюцца звычкі жывёлы. Святкуецца 24 сакавіка перад Дабравешчаннем. Назва свята паходзіць ад камоў (літаральна: есці камы) — сушаны рэпнік, аўсяны кісель, якія лічыліся ласункам лясной істоты.

7. Дабравешчанне, або Звеставанне (к. 25 сакавіка, п. красавіка)

На Дабравешчанне дзеўка касу не пляце, а птушка гнязда не ўе.

Нашы продкі лічылі, што ў гэты дзень прыходзіць вясна. Гэта свята прылёту бусла і ластаўкі. Шчасціла таму, хто ўбачыць першага бусла, які ляціць, а не стаіць. Гаспадыня падымалася раней мужа, каб выканаць абрад «развязвання сахі». Пасля абеду "гукалі вясну". Дзяўчаты збіраліся ля гумнаў і лазняў, забіраліся нават на стрэхі і спявалі вяснянкі. Разводзілі невялікія вогнішчы, вадзілі вакол іх «танкі» (карагоды). Гаспадыні пяклі печыва ў выглядзе птушак. У гэты дзень не дазвалялася працаваць.

8. Вербніца (апошняя перад Вялікаднем нядзеля)

У гэты святочны дзень у царкве ці касцёле асвячалі галінкі вярбы, неслі іх дадому і злёгку сцябалі імі дамашніх, перш за ўсё дзетак, і прыгаворвалі:    

Не я б’ю, вярба б’е,

За тыдзень — Вялікдзень.Будзь здароў, як вада,

А расці, як вярба!

Будзь здароў на ўвесь год!                                     

Людзі верылі, што такім чынам чалавеку перадаецца моц і прыгажосць гэтага дрэва. Частку асвечаных галінак клалі за бажніцу, утыкалі ў сцены, вокны. На працягу ўсяго года асвячоныя галінкі вярбы выкарыстоўваліся: кожная гаспадыня выганяла на Юр’я сваю карову на пашу, злёгку сцябаючы па баках галінкай, з вербачкай селянін выходзіў засяваць поле, садзіць бульбу.

Вярбная галінка была патрэбная падчас першага грому. Каб не баяцца навальніцы, імкнуліся з’есці па адной пупышцы, а затым легчы на зямлю і перакуліцца. Пачуўшы грымоты, гаспадыня запальвала грамнічную свечку, а вербныя галінкі клала на падаконнік з таго боку, адкуль насоўваліся дажджавыя хмары.

Галінкі ніколі не выкідалі, а захоўвалі да наступнай Вербніцы, каб спаліць у печы і попел рассыпаць па градках.

9. Вялікдзень.

Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага каляндара.На гэта свята сутракалі Новы Год па сонечнаму календару. Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным ад 4 красавіка да 8 мая. Апошняя нядзеля перад святам была Вербная нядзеля. У царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святой вадой. Потым прынасілі дамоў і з'ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца ад маланкі, а рэшткі вярбы захоўвалі да наступнай Вербніцы.

10. Наўскі Вялікдзень.

Адзначаўся ў чысты чацвер, як частка агульнакаляндарнай традыцыі ўшанавання дзядоў. Гэтае свята больш вядома пад назвай Радауніца (Ра́даніца, Ра́дуніца, Радаўні́цкія Дзяды́, На́ві Дзень) – дзень памінаньня памерлых ва ўсходніх славянаў, на які са старажытных часоў адбываліся трапэзы на магілах бацькоў і блізкіх сваякоў. Назва Наві Дзень паходзіць ад старажытна-славянскага навь – нябожчык.

Праваслаўная Царква ўключыла Радаўніцу ў свой культ.

Радаўніца адзначаецца праз тыдзень пасля Вялікадня, заўжды на аўторак. Спачатку ідуць памінаць блізкіх у царкву, а потым на могілкі. І хоць існуе звычай памінальнай трапэзы, у тым ліку велікоднае яйка пакідаць «для спачылых», Праваслаўная Царква не ўхваляе гэтага звычаю, паколькі лічыцца, што памерлым патрэбна толькі малітва аб упакаеньні душы і добрыя справы ў памяць пра іх.

11. Юр'я.

    Юр'я – традыцыйнае свята, якое адзначаецца 6 мая (23 красавіка па старым стылі). Гэта адно з найбольш адметных святаў земляробчага календара, абстаўлена шэрагам урачыстых абрадавых дзеянняў. Свята адзначаецца ў гонар Св. Георгія Пераможцы – заступніка свойскай жывёлы і сялянскай нівы. У хрысціянскія часы ён пераняў рысы і функцыі язычніцкага бога Ярылы. Варыянты назваў свята, прысвечанага гэтаму боству — Ярылавіца, Ярылкі. Веснавы Юрай знаменаваў сабою сапраўдны пачатак вясны. Менавіта з гэтага дня, як лічылі амаль усюды, пачынае кукаваць зязюля. На Юр'е сяляне выходзілі з песнямі і ахвярнымі стравамі аглядаць свае зарунелыя палеткі. З Юр'ем звязваўся, як правіла, і першы выпас жывёлы. Адначасна з апякунствам свойскай жывёлы Юр'я лічыўся валадаром ваўкоў. У народзе ўяўлялі, што Юр'я едзе на белым кані і замыкае пашчы дзікім звярам, пасля чаго тыя менш нападаюць на скаціну. Свята было напоўнена шматлікімі абрадавымі дзеяннямі, песнямі, павер'ямі, прыкметамі апатрапеічнага і заклінальнага характару.

12. Зялёныя святкi або Сёмуха.

Свята найвышейшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай Сёмухі, Тройцы. Святкуецца гэтае свята на семым і восьмым тыдні пасля Вялікадня. Гэтае свята з'яўляецца гімнам маці-прыродзе, сімвалізуе ўласцівае канцу вясны і пачатку лета ўшанаванне зеляніны, дрэў і кветак, што знаходзяцца ў сваім росквіце. Яны – прыроднае атачэнне свята, яго вобразнасць і змест.

Некалі даўно маладыя дзяўчаты з песнямі хадзілі ў лес. Абіралі там маладыя бярозкі і завівалі паміж сабой стужачкамі, каб атрымаліся такія ўпрыгожаныя вароцікі. Пасля праз іх праходзілі. Даследчыкі кажуць, што гэта такі архаічны сімвал таго, што жанчына ўступае ў шлюбны ўзрост і тым яднаецца з прыродай, паказвае сусвету, што яна ўжо гатовая пайсці замуж і нараджаць дзетак.

13. Купалле.

У разгар лета ў Беларусі адзначаюць Купалле – адно з найстарадаўнейшых народных свят, прысвечаных сонцу і росквіту зямлі. Гэтае свята насычана прыгожымі язычніцкімі звычаямі. Сутнасць гэтага свята засталася некранутай да нашых дзён. Увасабленнем былі ачышчальныя вогнішчы, ачалавечаны вобраз жанчыны Купалы і нават яго дочкі. Сёння згодна з праваславным календаром свята адзначаюць у ноч з 6 на 7 ліпеня, каталіцкім –24 чэрвеня.

З Купаллем звязана шмат дзіўных легенд і паданняў. У народзе верылі, што ў гэту ноч рэкі свецяцца асаблівым нерэальным святлом, а ў іх водах купаюцца душы памерлых у абліччы русалак. Па зямлі ходзяць ведзьмы, чарадзеі і духі, якія імкнуцца нашкодзіць чалавеку, расліны і жывёлы размаўляюць, а сонца на золку "гуляе".

Убачыць гэтыя цуды, зразумець мову звяроў і птушак можна з дапамогай кветкі папараці, якая зацвітае, згодна з павер'ямі, усяго на імгненне раз у год. Яна давала незвычайную здольнасць бачыць будучыню і знаходзіць усе схаваныя скарбы свету, але раздабыць яе мог толькі вельмі смелы чалавек. Пошук "папараць-кветкі" – адзін з самых таямнічых рытуалаў купальскай ночы.

14. Дажынкі.

   Дажынкі – старажытнае народнае свята ў беларусаў, звязанае з апошнімі момантамі жніва. Суправаджалася народнымі абрадамі, танцамі, песнямі, чым былі ўдзячныя «духам нівы» за хлеб і заадно прасілі даць урадлівасць і налета.

Дажаўшы жыта, пасля абраду «завівання барады» (закручвалі пук і пакідалі яго) «для птушак» жнеі прыхарошвалі сноп кветкамі, плялі вянкі з каласоў і з песнямі ішлі ў вёску. Прыйшоўшы, аддавалі сноп гаспадарам, за што мелі смачны пачастунак ці падарункі.

Дажынкам было прысвечана шмат дажынкавых песень, якія спявалі напрыканцы жніва, вяртаючыся з поля ў вёску і на застоллі. Яны былі значна весялейшыя за жніўныя песні, бо ў апошніх спявалася пра нялёгкую працу і долю жней і іх дзяцей.

У наш час дажынкі адзначаюць як свята ўраджаю.

15. Пакровы.

Пакроў (Пакравы, Пакрова): 1 (14) кастрычніка — царкоўнае тлумачэнне літаральнае: пакроў (пакрывала) Божай Маці; у народнай трактоўцы паняцце атрымала больш шырокі сэнс, ахопліваючы самыя розныя прыкметы прыроды: «Святы Пакроў накрыў зямлю жоўтым лістом, маладым сняжком, ваду лёдам, пчалу мёдам», «...рыбу луской, дрэва карой, птаху пяром, дзеўку чапцом»; «Святэй Пакроў стагі пакрыў: першы стажок дранічкамі, другі стажок саломкаю, трэці стажок белым снегам». Гаварылі, што зіма закрывае лета, а Бог пячатае зямлю пасля Пакрова, і да вясны ніхто не можа знайсці скарбаў. Адзначаліся ад 14 кастрычніка да 27 кастрычніка. На гэтае свята размярковываліся дні паміж дзяўчатамі, а 27 кастрычніка па надвор'ю меркавалі аб характары будучай жонкі, і называлі гэты час Дзівочым летам. Пачынаючы з гэтага свята, моладзь пачынала збірацца на вячоркі, а хатнія справы спраўляліся з песнямі.

16. Дзяды.

  Дзяды – свята беларускага народнага календара, звязанае з памінаннем продкаў («дзядоў»). У славянскай міфалогіі «дзядамі» таксама называюць душы продкаў. У Беларусі Дзяды адзначаюцца некалькі разоў на год: масленічныя, радаўніцкія, траецкія (духаўскія), пятроўскія, змітраўскія. Галоўныя – Восеньскія Дзяды (Змітраўскія, Вялікія, Асяніны, Тоўстая вячэра, Хаўтуры), яны адзначаюцца ў лістападзе, але ў розных рэгіёнах у розныя дні (Міхайлаўскія Дзяды, Піліпаўскія Дзяды, Змітраўскія Дзяды і інш.).

У цэнтры абраду – вячэра ў памяць памерлых сваякоў. Рытуал Дзяды у найбольш архаічнай форме захаваўся толькі ў беларусаў. Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота мела быць днём ушанавання дзядоў, усіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу.

17. Зімовыя святкі.

Зімовыя святкi. Пачыналіся посля постнай куцці (6 студзеня) і завяршаліся да Вадахрышча (19 студзеня). На гэтае свята адбываліся сапраўдныя тэатралізаваныя беларускія народныя карнавалы. Пачыналіся зімовыя святкі з Каляд (7 студзеня), якія былі ў гонар зімоваго сонцазвароту і каляднага месаеду пасля Піліпаўскага посту. На гэты язычніцкі абрад наслаівалася хрысціянскае свята нараджэнне Хрыстова – свята Раства. Неад'емным рытуалам з'яўляецца ўшанаванне продкаў-дзядоў. Гэтаму прысвячалі тры ўрачыста-шанавальныя куцці: перадкалядная посная, багатая – шчодрая і вадзяная. Гэтая дзея цягнулася ад 25 снежня да 6 студзеня.

раскрыть » / « свернуть

Прыказкі і прымаўкі пра прыроду

1.Хмары не будзе – гром не ўдарыць.

2.Не ўсякая хмара дажджу дае.

3.Адкуль хмары, адтуль дождж.

4.Ластаўкі нізка лятаюць – дождж будзе.

5.Куры церабяцца і купаюцца – дождж будзе.

6.Будзе дождж – будуць і грыбы

7. Як кот на пячы – холадна на двары.

8.Беражы нос у вялікі мароз.

9.Вада камень прабівае.

Прыказкі пра дзяцей.

1.Кожнаму сваё дзіця міла.

2.Дзіцятка хоць і крыва, ды бацьку з маткаю міла.

3.Савіныя дзеці самыя харашэйшыя.

4.У сваёй маткі ўсе добрыя дзеткі.

5.Усякая матка хваліць сваё дзіцятка.

6.І ваўчыха сваіх дзяцей любіць.

7.І сава сваіх дзяцей хваліць.

Прыказкі пра жывёльны і раслінны свет

1.Ваўка зубы кормяць.

2.Воўка б’юць, а ён у лес бяжыць.

3.Воўк казе не таварыш.

4.Каза плача, а воўк скача.

5.Ліса і ў сне курэй бачыць.

6.Рыба вады не баіцца.

7.Якая птушка, такі і галасок.

8.Лес і вада – родныя брат і сястра.

9.Высокае дрэва здалёку відаць.

10.Дзе мухаморы, там і баравікі.

11.Дзе ягаднік, там і ягада.белая.

Прыказкі пра поры года.

1.Жураўлі ляцяць высока – зіма яшчэ далёка.

2.Жураўлі ляцяць нізка – зіма ўжо блізка.

3.Зімовы дзянёк, што камароў насок.

4. Якая зіма, такое і лета.

5.Зіма снежная – лета дажджлівае.

6.Бусел прыляцеў – вясна будзе.

7.Вясенні дзень год корміць.

8.Вясна красна цвятамі, а восень пладамі.

9.Калі май халодны, дык год хлебародны.

10.Хто халадку шукае, той узімку галадае.

Прыказкі пра працу.

1.Шчырая праца – мазалёвая.

2.Хто любіць трудзіцца, таму без працы не сядзіцца.

3. Работа і корміць, і поіць.

4.Вось на свеце як бывае: хто працуе, той і мае.

5. Без працы не есці пірагоў.

6. Хочаш есці калачы, так не сядзі на пячы.

7. Хто працуе, таму і шанцуе.

8. Хто працуе, той і святкуе.

9. Добра рабі, добра і будзе.

10. Гультая зямля не любіць.

11. Праца чалавека корміць, а лянота порціць.

12. Да работы не пускаюць ляноты.

Прыказкі пра дабрыню, злосць і зайздрасць.

1. Сам добры – людзі добрыя.

2. У добрага чалавека заўсёды многа добрых людзей.

3. Шчыраму сэрцу і чужая болька колка.

4. Добры чалавек і жывёлу шкадуе.

5. Злосці поўныя косці.

6. Верабей і той зло мае.

7. Сабака ад злосці свой хвост кусае.

8.Злы чалавек злее ваўка.

9. На ліхога чалавека і сабака брэша.

10.Чужыя лемяшы харашы.

Прыказкі пра сяброўства

1.Ёсць піражкі - будуць і дружкі.

2. Добрыя сябры час крадуць.

3. Хто сяброў мае, той бяды не баіцца.

4.Шукай сабе сябра ў бядзе.

Прыказкі і прымаўкі

Дай, божа, даваць, а не прасiць.

***

Не рабi другому, што не люба самому

. ***

Не святыя гаршкi лепяць.

***

Хто працуе, той не сумуе

. ***

Адклад не iдзе ў лад.

***

Спяшыць — людзей насмяшыць

. ***

Жывём, хлеб жуём!

***

Тады вы будзеце багаты, калi парсюк будзе рагаты.

***

Як наеўся і напiўся, дык і добранькi зрабiўся

. ***

Міма рота лыжку не носяць

. ***

Не завязаўшы аборы, не спяшы да Тадоры

. ***

Лепш сто сяброў, як сто рублёў.

***

Не зыч лiха другому, каб не давялося самому.

***

З кім пазнаешся, такім i станешся.

***

У суседстве жыць — адзін аднаму служыць.

***

У дзіравым вядры не носяць вады

. ***

Адзiн у полi не воiн.

***

Адзiн дуб у полi, то не лес.

***

Адна пчала мёду не наносiць.

***

Адна галавешка не гарыць, а толькi тлее.

***

Малады верабей, ды спрытны

. ***

Нiкому вады не замуцiць.

***

Такi вёрткi, што ў ступе таўкачом не пападзеш.

***

Як кот шкадлiвы, а як заяц баязлiвы.

***

У яго i ўзiмку лёду не дастаць.

***

Фарсун, што тычкай носа не дастаць.

***

Прыйдзе тая нядзеля, што i мяне будзе вяселле.

***

Сем разоў адмер, адзiн раз адрэж

. ***

Хто вiнен, аддаць павiнен.

***

Дзякуй, як дасi, а калi не дасі, то й сам не прасi.

***

На яду мастак, а да работы сяк-так.

***

Есць за вала, робiць за камара.

***

Як зачэпiцца за пень, дык i прастаiць цэлы дзень.

***

Многа робiць языком, ды мала рукамi.

***

Ён i муху з носа не згонiць.

***

Жыць — не мех шыць.

***

Век пражыць — не кашулю пашыць.

***

Жыццё пражыць — не лапці сплесцi.

***

Век звекаваць — не пальцам пакiваць

. ***

Век пражыць — не мора пераплыць.

***

Ласы ля гатовага вогнiшча рукi пагрэць

. ***

Зрабiць i сам зробiць, толькi перарабляць просiць.

***

За сто работ бярэцца, а нi адна не ўдаецца.

***

Пакуль адзан бок абстрыжэ, дык другі абрасце

. ***

Як ляжа спаць, дык забудзецца ўстаць.

***

Пашлi дурнога, за iм другога.

***

Пяць разоў падумай, адзін скажы.

***

Менш гавары, больш пачуеш.

***

Трымай язык на прывязi.

***

Гавары, што ведаеш, але ведай, што гаворыш.

***

Абы сабе добра, а там хоць трава не расці.

***

Што тваё, то й маё, а што з майго, то табе не да таго.

***

Ён любiць толькi самога сябе і то толькі адзiн раз у год.

***

Яго не ўпросiш ні просьбаю ні грозьбаю.

***

Горды ды ўпарты — нiкуды не варты.

***

Агарод любiць гарбатую бабу.

***

Садок летам, што кажух зімою.

***

Хто есцi хоча, той мусiць быць у поце.

***

Паспрачалiся за мех, а ў мяху смех.

***

Прыяцеля за грошы не купiш.

***

Работа i кормiць i поiць.

***

Хто працуе, той не сумуе.

***

Дай кароўцы бурачка, дасць кароўка малачка

. ***

Дарагая тая хатка, дзе радзіла цябе матка

. ***

Як ты да людзей, так і людзi да цябе.

***

Ласкавае слова, што веснавы дзень.

***

Якi дубок, такі клiнок, якi бацька, такi сынок.

***

Хто пытае, той шмат знае

. ***

Ад ляноты чакай бядоты

. ***

Сам сябе не хвалі, няхай людзi пахваляць.

***

Дурную галаву шапкаю не закрыеш.

***

Грошы згубiў — нiчога не згубiў, здароўе згубiў — палавiну згубiў, розум згубiў — усё згубiў

. ***

Вялiкага дуба з малым карэннем не бывае.

***

Лепш павага, як знявага.

***

Сваё хвалiць, а чужое пад плот валiць.

***

Выхваляўся пустак, ды не зрабіў нiяк

. ***

Ласы на чужыя каўбасы.

раскрыть » / « свернуть

ЗНАКАМІТЫЯ  ЛЮДЗІ  БАЦЬКАЎШЧЫНЫ

Тадэуш Рэйтан (20.08.1742-08.08.1780) (шляхціч)
Польскі шляхціч, які меў уласны герб «Рэйтан». Паходзіў з дваранскага роду прускага паходжання.
Сваё жыцце правёў ў родным іменіі Грашоўка (цяпер Грушаўка).
У Польшчы Тадэуш Рэйтан з’яўляецца прыкладам патрыятызма і самаадданасцю. самоотверженности. Яго іменем названы школы, гімназіі, ліцэі, в/ч.

Фларыян Бохвіц (04.05.1799–09.08.1856)
Педагог, аўтар шматлікіх твораў на тэму выхавання і іскуства. С 1838 года жыў у вёсцы Вошкаўцы Старыя.

Сяргей Пясецкі (1 апреля 1901 г. — 12 сентября 1964 г.)
Адзін са знакамітых польскіх пісменнікаў беларускага паходжання.
Нарадзіўся ён ў горадзе Ляхавічы.

Гаврііл Станіслававіч Здановіч (10.04.1900-06.07.1984) (ваенны дзеяч, генерал-маёр)

Нарадзіўсяўвёсцы Крывошын Ляхавіцкага раёна Брэскай вобласти. Удзельнік грамадзянскай вайны, а таксама Вялікай Айчыннай вайны.Званне героя Савецкага Саюза прысвоена8 верасня 1945года.

   Іменем Г.С. Здановіча названа вуліца ўгорадзе Ляхавічы. На будынку Крывошынскай школы ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

Грыгорый Фёдаравіч Нагорны (05.12.1925-03.11.1963)
Савецкі военны, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, пулямётчык.
Нарадзіўся 5 студзеня 1925 года ў вёсцы Пранчакі Ляхавіцкага раёна Брэскай вобласти. Пасля вайны вярнуўся на Радзіму. Узнагароджаны ардэнамі і медалямі.
З 1948 года працаваў настаўнікам фізкультуры ў Дараўскай сярэдняй школе, старшынёю Дараўскага сельскага Савета, падатковым інспектарам у Ляхавіцкам раённам фінансавым аддзеле.

Генадзій Іванавіч Цітовіч (07.071910 — 20.06.1986)

Савецкі беларускі фалькларыст, музыкальны этнограф і дырыжёр. Народны артыст СССР (1968).

   На базе самастойнага калективу з с. Вялікае Падлессе Ляхавіцкага раёна Баранавіцкайвобласти стварыў Беларускі дзяржаўны ансамбль песні і танца, а потым ў 1964 годзе —  дзяржаўны народны хор Беларускай ССР,  дзе быў мастацкім  кіраўніком.   У нашам горадзе ёсць вуліца, якая названа яго іменем.

Аляксандр Іванавіч Малевіч (15.03.1920— 29.05.1994)
Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, камандзір, разведчык.
Нарадзіўся 15 сакавіка 1920 года ў вёсцы Ліпск Ляхавіцкага раёна Брэскай вобласти.
Пасля вайны жыў у роднай весцы. Працаваў лесніком.
Узнагароджаны ардэнамі і медалямі.

Ўладзімір Максімавіч Дамашэвіч (17 лютага 1928 г. -30 красавіка 2014 г.)

 Беларускі пісьменнік,  заслужаны работнік культуры Беларусі.

 Нарадзіўся 17 лютага 1928 годаў в. Вадзяціна, Ляхавіцкага раёна. 

 Напісаў шмат твораў, працаваў ў розных беларускіх выданнях «Народная асвета», «Беларусь» (1953—1967), на беларускім радыё (1965), ў часопісе «Полымя» (1967—1972), з’яўляецца заслужаным працаўніком культуры Рэспублікі Беларусь.

Міхаіл Мікалаевіч Пташук (28.01.1943-27.04.2002) (кінарэжысёр)
Рэжысёр, народны артыст Рэспублікі Беларусь. Яго лепшыя работы: «Время выбрало нас», «Возьму твою боль», «Черный замок Ольшанский», «Знак беды”, «В августе 44-го», «В июне 41-го».
У доме, дзе ён створаны музей. Ён знаходзіцца па адрасу: Ляхавіцкі раён, в. Федзюкі, вул. Садовая, 48.

Леанід Іванавіч Пранчак (12.11.1958)

    Беларускі паэт, журналіст і пераводчык. Аўтар папулярных песень, з якіхформіраваліся рэпертуарызнакамітыхансамбляў «Сябры» и «Песняры». Нарадзіўся 12 лістапада 1958 г. увёсцы Пранчакі Ляхавіцкага раёна Брэскай вобласці ў сялянскай сямьі. Першы верш надрукаваў у 1973 г. в газеце «Піянер Беларусі». Некалькі год жыў у Амерыцы.

  Пасвяціў родным мясцінам шмат вершаў.

Аляксандр Мікалаевіч Бадак (беларускі пісьменнік)
Нарадзіўся 28 лютага 1966 года ў вёсцы Туркі Ляхавіцкага раёна Брэскай вобласці ў сямьі рабочага. Працаваў у выданні «Піянер Беларусі”, газэце «Будаўнік камунізму» (цяпер «Ляхавіцкі веснік»).
На зложаныя ім вершы свяваюць вядомыя беларускія выканаўцы: Аляксандр Саладуха, Анатоль Ярмоленка, Алеся. Таксама пісаў творы для дзяцей.

раскрыть » / « свернуть

    Родны наш горад – Ляхавічы вельмі старажытны. Упершыню яго назва ў гісторыі ўпамінаецца ў 1492 годзе. Адразу ён і горадам не быў. З цягам часу і па розных абставінах пераходзіў ва ўладанне к розным гаспадарам, а ў 1572 годзе – ён ужо знаёмы сваім вялікім замкам “Ляхавіцкая фартэцыя”, якую доўгі час не маглі зламіць і заваяваць ворагі.

    Гэты замак быў з усіх бакоў запоўнены вадой, рэчкай Ведзьмай. Адкуль пайшла назва рэчкі ніхто дакладна не ведае, але ёсць шмат казак і легенд.
Уздоўж рэчкі Ведзьма да нашых дзён захаваліся крэпасныя валы «Ляхавіцкай фартэцыі». На левам беразе рэчкі Ведзьмы, на месцы, дзе раней знаходзіўся замак, ужо ў наш час пастаўлены памятны знак , на якой высячаны герб горада з контурамі «Ляхавіцкай фартецыі». У памяць аб ёй на цэнтральнай плошчы горада ўстаноўлена мемарыяльная капліца.

   У нашам раёне ёсць і іншыя цікавыя мясціны. Вось напрыклад, сядзіба вёскі Грушаўка – у 16 стагодзі гэта быў вялікі каменны будынак, а ў 19 стагоддзі на яго месцы быў пабудаваны вялікі драўляны будынак, які стаіць да нашага часу, але патрабуе рамонту.  На тэрыторыі сядзібы растуць старыя цікавыя дрэвы: ліпы, дубы, клёны. 

      Есць чароўная “Лесвіца ў неба” - алея ліственіц, якія былі пасаджаны так, што паказваюць нам "лесвіцу ў неба": адразу ідзе рад нізкіх дрэваў, далей - вышэй, далей - яшчэ вышэй і г.д. І што цікава - дрэвы так і растуць сотні гадоў, не абганяючы рост наступнага рада ліственіц.

     Гэта “лесвіца” праходзіць да самой капліцы, якая  зберагае ў сабе мінулае прошлае.

   У  вёсцы Мядзведзічы знахоздіцца вельмі прыгожы і старадаўні касцёл пятра и Паўла. Упершыню  ён быў пабудаваны ў 1483 годзе. Адразу ён быў каменны, потым ў1545 годзе князь Радзівіл пабудаваў новы, з дрэва, які прастаяў вельмі доўга. Адзін час ен належыў каталіцкаму прыходу, затым яго перадалі праваслаўнаму духавенству. Ў 1905 годзе святыню вярнулі каталічным веруючым. У сённяшні час гэта вялікі і прыгожы будынак, які наведваюць шмат людзей.

Парк Дзяржаўнага значэння «Репіхава»
    Упершыню двор «Рэпухаў» упамінаецца ў Мэтрыке Вялікага Княства Літоўскага ў 1481 годзе.
Сядзіба ахаплівае плошчу больш чым 6 гектараў. Гэта вельмі вялікая плошча. Там посажена ліпавая алея, дрэвы якой растуць на адлегласці 8 метраў. Тут ёсць тры пруда рознай формы. На самам вялікам знайходзіцца востраў, на яком растуць пышныя елкі і бярозы. У прудах вырошчваліся розныя віды рыб: шчупакі, карпы, карасі. У старадаўні час было шмат кветнікаў, тэнісная пляцоўка. Будынкаў на тэррыторыі не захавалася, аднак з пісьменых звестак мы ведаем, што на тэрыторыи знаходзіліся вялікі будынак гаспадароў,будынаккучара і повара, канюшня,склеп,  звярынец.  Са ўсіх будынкаўзахаваўся толькі склеп.

    Парк прадстаўляесабоюасобую каштоўнасць, таму штошмат раслін, якія тут ёсць,занесеныў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. У гэтым месцы доўгі час жыў беларускі паэт Ян Чачот.

     Гэтыя мясціны прайшлі шмат выпрабаванняў за весь час, але як і раней  парк «Рэпіхава» жыве, радуе вока, даруе людзям, якія яго наведваюць радасць сувязі з прыродай, з прыгажосцю нашай зямлі. 

    Таксама з пункту гледжання гісторыі цікавасць прадстаўляе сабой Рэпіхаўскі лес недалёка ад вескі Крывошын. Тут увекавечана месца, дзе 9 траўня 1863 года атрад Кастуся Каліноўскага ўступіў у бой з царскімі войскамі.

    Адным са старэйшых памятнікаў культуры и архітэктуры ў раёне з’яўляецца Пакроўская царкваўвёсцы Крывошын. Спачатку гэта быў невялікі касцёл (1670 год), потым яго перабудаваліпад праваслаўную царкву.

   Цепер яго наведваюць веручыя з самой вёскі , а таксама  з  бліжэйшых вёсак.

Сядзіба Бохвіцей ў вёсцы Флер’янава
     Незвычайная сядзіба запрашае наведвельнікаў прыгожым ўваходам. Сядзібу пабудаваў ў 1870 годзе Ян Бохвіц — сын пісьменніка Фларияна Бохвіца. Яго наведвалі Уладзіслаў Реймант, Генрых Нусбаўм, Юзэф Катарбінскі, Люцына Катарбінская, Рейтаны, Радзівілы і іншыя.
Каля сядзібы раскінуўся парк, куды Ян дастаўляў шмат рэдкіх і экзатычных відов дрэў і кустоў. Па сенняшні час захаваліся дрэвы конского каштана, сасны сібірс¬кай кедравай, ліственіцы, белай акацыі.

   Савейкі–гэта вёска Ляхавіцкага раёна, Бресцкай вобласці Беларусі. Асноўнай славутасцювёскі Савейкіз’яўляеццабылысядзібны комплекс. У яго складўваходзіцьбудынак, некалькігаспадарчыхзбудаванняў, фрагменты парка івадаём. Будынакўвёсцы быў пабудаваныў сярэдзіне 19-гастагоддзя. Ён вялікі і прыгожы.

     У свой час ён належыў разным знакомітым людзям. Апошнім з іх быў Гектар Навіцкі.

  Сядзібны комплекс і капліца ў весцы Савейкі з’яўляюцца цікавымі архітэктурным помнікам, культурна-гісторычнай каштоўнасцю  Беларусі.

Сядзіба Чарноцкіх ў вёсцы Нача
    Сядзіба пабудавана ў пачатку ХIX стагоддзя Міхайлам Чарноцкім. Дом з флігелямі, парк з вадаёмамі, сад і вялікі гаспадарчы двор размяшчаліся на больш чым 20 гектарах. Доўгая алея, з дзвюх бакоў якой раслі таполі, падводзіла наведвальнікаў да ганка перад домом – аднапавярховаму будынку з шасцікалоным порцікам.
   Цікавасць прадстаўляе парк, які захаваў старыя прагулачныя маршруты. У парку ёсць загадкавы стол, з круглых гранітных пліт. Акрамя гэтага, ёсць тут і загадкавыя «сонечныя часы» – іх раней прадстаўлялі 12 (засталося - 4) ліственіц, якія былі высаджаны па кругу і дапоўненых валунами. На камнях часткова захаваліся незразумелыя нам надпісы.

Свята-Духаўская царква ў вёсцы Падлессе

     Першае цудоўнае праяўленне ў гэтых мясцінах адносіцца к XV—XVI стагоддзям. На месцы царквы ў старажытны час стаяў вялікі валун – з ім звязваюць шмат казак і легенд, ў якіх расказваецца аб загадкавых ачуньваннях хворых людзей, хто дакранаўся да валуна. А потым на валуне раптоўна ўзнікла ікона.
       Мсціслаўскі ваевода Георгій Сапега пад час цяжкай хваробы хадзіў да гэтай іконы і паабяцаў, што, калі паправіцца, пабудуе тут сапраўдную царкву.
     Ён паправіўся і ў 1637 годзе ён пабудаваў храм.
    А вось цяперашняя Свята-Духаўская царква пабудавана яшчэ праз некалькі стагоддзяў. Ніхто дакладна не ведае калі, але па некаторым літэратурным звесткам у гэтым годзе Падлеская царква адзначыць сваё 375-годдзе.

Патапавіцкія  валуны

    Вялікія валуны с высечанымі латінскімі і грэчаскімі крыжамі знаходзяцца на краю вёскі Патапавічы, на якіх выбіта дата 1683 год.

   Ніякіх сведкаў, акрамя легенды, як яны ўзніклі і адкуль няма. Да сённяшніх дзён помнік у вёсцы Патапавічы застаецца адной з самых хвалюючых загадак былога часу.

раскрыть » / « свернуть

     В учреждении дошкольного образования имеется небольшой белорусский уголок, в котором расположены старые предметы народного быта. Уголок пополняется силами родителей, коллективом всего учреждения.

    Воспитатели дошкольного образования учреждения средней и старшей групп проводят с детьми беседы, рассматривают посуду, тканые изделия и др. Им очень интересно знать для чего применялись предметы им непонятные: ступа, прялка, веретено и др.

раскрыть » / « свернуть

раскрыть » / « свернуть

Беларусь расположена в центре Европы, имеет общие границы с пятью государствами:

• Россия
• Украина
• Польша
• Литва
• Латвия

Площадь Беларуси – 207 600 кв. км. Страна не имеет выхода к морю, но благодаря своему географическому положению Беларусь является важным торговым и транспортным коридором между Европой и странами СНГ.

Столица Беларуси Минск – столица Республики Беларусь – расположен в центре страны.
Первое письменное упоминание о городе относится к 1067 году. За свою историю Минск был разрушен и восстановлен десятки раз. Больше всего город пострадал во время Второй мировой войны, когда был уничтожен практически полностью.

Сегодня Минск – современный европейский город, самый крупный в стране. Здесь проживают 1,9 миллиона человек. Город имеет отличные транспортные пути сообщения, в том числе аэропорт, крупный железнодорожный вокзал, несколько автовокзалов. В Минске действует подземное метро, хорошо развита городская автотранспортная система.

Основные регионы Беларуси

Беларусь разделена на шесть территориальных единиц – областей со своим административным центром:

Брестская область
Гомельская область
Гродненская область
Минская область
Могилевская область
Витебская область

И территорию столицы Республики Беларусь – город Минск.

раскрыть » / « свернуть

Здарылася гэта вельмі даўно, калі свет, у якім мы жывём, толькі-толькі зачынаўся.  Зямлі тады яшчэ ні было. Усюды стаяла мёртвая вада, а пасярод яе тырчаў  вялікі камень.  Раптам насунулася навальніца і давай  цаляць маланкамі проста ў камень. Ад вогненных стрэл пырснулі з каменя тры іскрынкі – белая, жоўтая,  чырвоная.  Упалі  яны ў ваду. Закіпела, скаламуцілася вада,  і ўвесь той стары свет памуціўся , аж нічога не стала відно. Калі ж навальніца аціхла, у свеце шмат чаго перамянілася: вада адступіла, усюды, як акінуць  вокам, разляглася зямля.  Неўзабаве ў   вадзе і на зямлі завялося жыццё. З’явіліся рыбы, птушкі, усялякія звяры. Потым і чалавек завёўся. Праўда, цяпер ніхто не скажа, ці ён тут нарадзіўся , ці аднекуль прыйшоў.

Праз нейкі час першы жыхар завёў свае чалавечыя парадкі. Ці доўга ён жыў , ці мала, але займеў сваю сялібу, жонку. Шмат дзяцей.  А прозвішча меў той  гаспадар – Бай.

Калі прыйшла гадзіна памерці, паклікаў Бай да сябе сыноў і падзяліў усю сваю маёмасць. Нікога не пакрыўдзіў, толькі пра аднаго свайго сына – пра Белаполя – забыўся. Белаполь якраз на паляванне адлучыўся, а разам з ім былі  любімыя бацькавыя сабакі – Стаўры і Гаўры.

Вярнуўся Белаполь з палявання, а браты яму кажуць: “Перад  смерцю бацька падзяліў нам усю сваю маёмасць. А табе пакінуў сваіх любімых сабак. Ды яшчэ наказаў, каб ты адпусціў іх на волю. Аднаго – у правы бок, а другога – у левы. І колькі яны зямлі абягуць за дзень, дык уся гэта зямля будзе твая…”

Тады пайшоў Белаполь і злавіў дзве  птушкі. Адна прыляцела з паўднёвага мора, а другая - з мора заходняга. Адпусціў ён першую птушку на поўдзень дый крыкнуў аднаму сабаку: “Злаві яе!”

Пасля падкінуў другую птушку на захад і загадаў другому сабаку: “Хапай яе!”

Як паляцелі тыя птушкі – адна ў адзін бок, а другая ў другі. Як пабеглі за птушкамі сабакі, ажно зямля закурылася.. І да сённяшняга дня сабакі тыя – Стаўра і Гаўра – назад не вярнуліся. А па іх слядах – рэкі пакаціліся: на захад – Дзвіна,  на поўдзень – Дняпро.

Вось у гэтых абшарах і пачаў Белаполь заводзіць свае лады. Ад імя Белаполя бяруць свій пачатак людзі, імя якім – беларусы. І да сённяшняга дня яны жывуць каля Дзвіны і Дняпра, зямельку аруць ды жыта сеюць.

У кожным паданні ёсць зярнятка праўды.Так, беларусы склаліся ў адзіны народ з розных плямёнаў. Больш за паўтары тысячы гадоў назад на абшарах нашай краіны рассяліліся славяне: крывічы, дрыгавічы, радзімічы.

Вучоныя лічаць, што паўднёвую і цэнтральную частку Беларусі займалі дрыгавічы, Пасожжа  - радзімічы, Падзвінне і паўночнае Падняпроўе – крывічы.

Назва “крывічы” пайшла ад прозвішча старэйшага роду Крыў, альбо ад словў “крэўныя” (блізкія па крыві). Дрыгавічы атрымалі назву ад слоў “дрыгва” (балота). Яны пражывалі ў сырой, балоцістай мясцовасці. Назва “радзімічы” паходзіць ад імя кіраўніка –Радзім.

Галоўным заняткам крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў было земляробства. Яны вырошчвалі жыта, проса, пшаніцу, лён, бабы, гарох, рэпу. Нашы продкі разводзілі кароў, свіней, коней, палявалі на лася, зубра, бабра, ваўка, дзіка, зайца, мядзведзя,  розных птушак, збірали мёд, людзі самі шылі сабе абутак, адзенне, рабілі посуд, розныя прадметы, будавалі жыллё.

Побач з імі жылі старажытныя балцкія плямёны — продкі сучасных літоўцаў і латышоў. Але славянаў было больш. Яны мелі высокую культуру і таму здолелі аб'яднаць вакол сябе розныя плямёны. З цягам часу асобныя княствы — Полацкае, Тураўскае, Гарадзенскае, Менскае — аб'ядналіся ў адну буйную дзяржаву, якую назвалі Вялікім княствам Літоўскім. Літоўскім таму, што цэнтрам дзяржавы стаў горад Наваградак — сталіца тагачаснай Літвы,  і ўсе вялікія князі паходзілі з гэтых зямель. Межы дзяржавы, як і ў паданні, раскінуліся ад Балтыйскага мора да Чорнага. I называлі сябе нашы продкі ў тыя часы ліцвінамі.

Беларусамі ж мы назваліся не самі. Імя нам далі суседзі. Яшчэ ў даўнія часы заходнееўрапейскія падарожнікі, складальнікі летапісаў і хронік пачалі называць нашу краіну Белай Руссю.  Чаму так здарылася, дакладна ніхто не ведае. Адны кажуць, што белая — ад колеру льняной вопраткі і светлых валасоў. Іншыя сцвярджаюць, што белая — значыць вольная. Сапраўды, белы колер ва ўсе часы быў сімвалам свабоды духу, незалежнасці, высокіх хрысціянскіх памкненняў. Белы — колер Хрыста.

Беларуская дзяржава — ад часоў Полацкага княства і да заваёвы Вялікага княства Літоўскага Масквою — праіснавала амаль тысячу гадоў. Таму еўрапейцы, якія ўсю Усходнюю Еўропу ведалі як Русь, нашы землі з асаблівай павагаю называлі Белай Руссю.Спрыяла гэтаму і наша нацыянальная, дзяржаўная сімволіка. Белы сцяг з чырвоным пасам — сімвал незалежнасці, якую даводзілася бараніць і адстойваць цаною народнай крыві.

Сёння Беларусь займае межы значна меншыя, чым у часы Белаполя, калі беларусы толькі пачалі сяліцца тут. Але ўсе мы памятаем наша супольнае паходжанне і павінны шанаваць нашу багатую гісторыю. Гэта — наша вечная спадчына.

Крыніцы:

1.Спадчына маёй краіны. Ч.1 / склад.І.К.Грышкевіч. – 2-е выд. –Мазыр: Содейстие, 2066

2.belsoch.by

раскрыть » / « свернуть

Чалавеку трэба шмат чаго ведаць. Трэба ведаць сваю мову і іншыя мовы. Трэба ведаць казкі свае і казкі іншых народаў. Трэба ведаць танцы свае і танцы іншых народаў.

Але безумоўна, найлепш і найперш трэба ведаць усё роднае. Нам з вамі трэба ведаць найлепш усё беларускае.

І ў першую чаргу кожны человек павінен ведаць сваю мову, умець спяваць свае народныя песні, танцаваць свае народныя танцы. Кожны чалавек павінен ведаць прыказкі свайго народа. Прапануем вашай увазе беларускiя казкi.

"ЛІСА, МЯДЗВЕДЗЬ І МУЖЫК"

https://www.youtube.com/watch?v=LIuFchTNsfQ

 "ЧАГО НА СВЕЦЕ НЕ ЗДАРАЕЦЦА"

https://www.youtube.com/watch?v=yvQdohbYFnw

раскрыть » / « свернуть